Các hành vi thao túng thị trường chứng khoán có đặc tính chung là sử dụng các nghiệp vụ và thủ đoạn tinh vi để tạo ra các thông tin hoặc giao dịch không phản ánh đúng thực tế thị trường. Những hành vi này bóp méo giá trị thực của cổ phiếu và gây ra những biến động giá bất thường, dẫn dụ các nhà đầu tư khác tham gia giao dịch dựa trên những tín hiệu sai lệch.
Pháp luật Việt Nam quy định chế tài nghiêm khắc đối với hành vi thao túng thị trường chứng khoán, bao gồm cả xử phạt hành chính và truy cứu trách nhiệm hình sự. Theo Điều 211 Bộ luật Hình sự 2015, cá nhân hoặc tổ chức vi phạm có thể đối mặt với mức phạt tiền lên đến hàng tỷ đồng và án phạt tù, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của hành vi và hậu quả gây ra.
Việc nhận biết các dấu hiệu thao túng thị trường chứng khoán là kỹ năng quan trọng để bảo vệ tài sản của nhà đầu tư. Các dấu hiệu này thường bao gồm biến động giá và khối lượng giao dịch bất thường, sự xuất hiện dày đặc của các tin đồn không kiểm chứng, hoặc các giao dịch mua bán liên tục với khối lượng lớn tại các mức giá cụ thể nhằm tạo ra các ngưỡng hỗ trợ hoặc kháng cự giả.
1. Thao túng thị trường chứng khoán là gì?
Thao túng thị trường chứng khoán được định nghĩa là hành vi cố ý tạo ra cung cầu giả tạo hoặc cung cấp thông tin sai lệch để lôi kéo người khác tham gia mua bán, làm ảnh hưởng đến giá chứng khoán. Mục đích chính là trục lợi bất chính từ sự biến động giá do chính mình tạo ra.
Ảnh trên: Thao túng Thị trường Chứng khoán
1.1. Định nghĩa theo pháp luật Việt Nam
Theo Khoản 2 Điều 12 Luật Chứng khoán 2019, thao túng thị trường chứng khoán là một trong những hành vi bị nghiêm cấm. Cụ thể, pháp luật nghiêm cấm việc trực tiếp hoặc gián tiếp thực hiện các hành vi gian lận, lừa đảo, làm giả tài liệu, tạo dựng thông tin sai sự thật hoặc công bố thông tin sai lệch nhằm bóp méo giá chứng khoán.
Nghị định 156/2020/NĐ-CP cũng quy định chi tiết hơn về các hành vi bị cấm, trong đó nhấn mạnh việc sử dụng một hoặc nhiều tài khoản giao dịch để tạo cung cầu giả, hoặc liên tục mua bán với mục đích tạo ra tín hiệu sai lệch về giá cả và giao dịch của chứng khoán.
Ảnh trên: Luật Chứng khoán 2019
1.2. Mục đích của hành vi thao túng
Mục đích cuối cùng của việc thao túng thị trường là tạo ra lợi nhuận bất hợp pháp từ việc kiểm soát giá chứng khoán. Các đối tượng thực hiện hành vi này thường mua vào một lượng lớn cổ phiếu ở giá thấp, sau đó dùng các thủ đoạn để đẩy giá lên cao và bán ra chốt lời, gây thiệt hại cho các nhà đầu tư khác mua vào ở vùng giá đỉnh.
Ngoài ra, hành vi này còn có thể nhằm mục đích hạ giá một cổ phiếu để mua vào với giá rẻ, hoặc để gây bất lợi cho một doanh nghiệp đối thủ. Những mục đích này đều phá hoại sự công bằng và minh bạch, yếu tố nền tảng của một thị trường chứng khoán lành mạnh.
2. Các hành vi thao túng thị trường chứng khoán phổ biến là gì?
Có nhiều hành vi thao túng thị trường chứng khoán, nhưng phổ biến nhất bao gồm giao dịch giả tạo, “bơm và xả”, lan truyền tin đồn thất thiệt, và che giấu thông tin quan trọng. Mỗi hành vi đều có những đặc điểm riêng nhưng cùng chung mục đích là bóp méo giá cả.
2.1. Giao dịch giả tạo (Wash Trading)
Đây là hành vi trong đó một cá nhân hoặc một nhóm cùng lúc thực hiện cả lệnh mua và bán đối với cùng một mã chứng khoán để tạo ra khối lượng giao dịch giả. Hành vi này không làm thay đổi quyền sở hữu thực tế nhưng tạo ra ảo giác rằng cổ phiếu đang được giao dịch sôi động, từ đó thu hút sự chú ý và tham gia của các nhà đầu tư khác (Theo Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ – SEC).
Ảnh trên: Wash Trading
2.2. Bơm và xả (Pump and Dump)
Hành vi “bơm và xả” là việc các đối tượng mua gom một lượng lớn cổ phiếu giá rẻ, sau đó tung các tin tức tích cực, sai sự thật để “bơm” giá cổ phiếu lên cao. Khi giá đã đạt đến mức mục tiêu và thu hút được nhiều nhà đầu tư mua vào, họ sẽ “xả” hàng, tức là bán ra toàn bộ số cổ phiếu đã mua để chốt lời, khiến giá cổ phiếu lao dốc và nhà đầu tư mua sau chịu thua lỗ nặng (Theo Cơ quan Quản lý ngành Tài chính Hoa Kỳ – FINRA).
2.3. Lan truyền tin đồn thất thiệt (Spreading False Rumors)
Đây là hành vi tung ra các thông tin sai sự thật, không có căn cứ về một doanh nghiệp hoặc một mã cổ phiếu trên các diễn đàn, mạng xã hội. Mục đích là để tác động đến tâm lý của nhà đầu tư, khiến họ đưa ra quyết định mua hoặc bán theo hướng có lợi cho kẻ tung tin. Tin đồn có thể là tin tốt để đẩy giá hoặc tin xấu để dìm giá.
Ảnh trên: Spreading False Rumors
2.4. Che giấu thông tin
Hành vi này xảy ra khi các cá nhân hoặc tổ chức có nghĩa vụ công bố thông tin nhưng lại cố tình che giấu các thông tin quan trọng có thể ảnh hưởng tiêu cực đến giá cổ phiếu. Theo quy định của Luật Chứng khoán, việc không công bố hoặc công bố thông tin sai lệch là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng, có thể bị xử lý hình sự.
3. Chế tài xử lý tội thao túng thị trường chứng khoán được quy định như thế nào?
Hành vi thao túng thị trường chứng khoán tại Việt Nam sẽ bị xử lý bằng hai hình thức chính là xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự, tùy theo mức độ vi phạm. Các quy định này được nêu rõ trong các văn bản pháp luật hiện hành.
3.1. Xử phạt hành chính
Theo Điều 36 Nghị định 156/2020/NĐ-CP (được sửa đổi bởi Nghị định 128/2021/NĐ-CP), mức phạt tiền tối đa đối với hành vi thao túng thị trường chứng khoán là 10 lần khoản thu trái pháp luật nhưng không quá 3 tỷ đồng đối với tổ chức và 1.5 tỷ đồng đối với cá nhân. Ngoài ra, người vi phạm còn bị áp dụng các hình phạt bổ sung như đình chỉ hoạt động kinh doanh hoặc tước quyền sử dụng chứng chỉ hành nghề.
3.2. Truy cứu trách nhiệm hình sự
Tội thao túng thị trường chứng khoán được quy định tại Điều 211 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Theo đó, cá nhân phạm tội có thể bị phạt tiền từ 500 triệu đến 4 tỷ đồng, hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 07 năm. Pháp nhân thương mại phạm tội có thể bị phạt tiền từ 2 tỷ đến 10 tỷ đồng, cấm kinh doanh hoặc thậm chí đình chỉ hoạt động vĩnh viễn.
Ảnh trên: Bộ luật Hình sự 2015
4. Vụ án FLC: Một ví dụ điển hình về thao túng thị trường chứng khoán?
Vụ án liên quan đến ông Trịnh Văn Quyết và Tập đoàn FLC được xem là một trong những vụ án thao túng thị trường chứng khoán điển hình và có quy mô lớn tại Việt Nam. Vụ án này đã cho thấy những thủ đoạn tinh vi và hậu quả nghiêm trọng của hành vi thao túng.
4.1. Diễn biến chính của vụ án
Từ năm 2020 đến 2022, ông Trịnh Văn Quyết đã chỉ đạo các cá nhân có quan hệ gia đình hoặc thân thiết sử dụng nhiều tài khoản chứng khoán để liên tục thực hiện các giao dịch mua bán, khớp lệnh chéo. Hành vi này nhằm tạo ra cung cầu giả tạo đối với các mã cổ phiếu thuộc “họ FLC” như FLC, ROS, ART, HAI, GAB (Theo kết luận điều tra của Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an).
4.2. Các hành vi thao túng được sử dụng
Các bị can trong vụ án đã sử dụng kết hợp nhiều hành vi thao túng, bao gồm giao dịch giả tạo (wash trading) và “bơm và xả” (pump and dump). Họ đã sử dụng hàng trăm tài khoản để liên tục đặt lệnh và hủy lệnh, tạo ra khối lượng giao dịch lớn và đẩy giá cổ phiếu lên các mức không tưởng, sau đó bán ra thu lợi bất chính hàng nghìn tỷ đồng.
4.3. Hậu quả và bài học rút ra
Vụ án FLC đã gây thiệt hại nghiêm trọng cho hàng chục nghìn nhà đầu tư và làm suy giảm lòng tin vào sự minh bạch của thị trường chứng khoán Việt Nam. Bài học rút ra là nhà đầu tư cần hết sức cẩn trọng trước những cổ phiếu có biến động giá bất thường, không dựa trên nền tảng cơ bản của doanh nghiệp và cần trang bị kiến thức để tự bảo vệ mình.
Ảnh trên: Vụ án FLC
5. Nhà đầu tư làm thế nào để nhận biết cổ phiếu bị thao túng?
Để nhận biết cổ phiếu có dấu hiệu bị thao túng, nhà đầu tư cần quan sát và phân tích các yếu tố về biến động giá, khối lượng giao dịch, thông tin về doanh nghiệp và các hoạt động truyền thông liên quan. Sự cảnh giác và phân tích kỹ lưỡng là chìa khóa để tránh các bẫy giá.
5.1. Dấu hiệu từ biến động giá và khối lượng
Một cổ phiếu có giá tăng hoặc giảm đột ngột, liên tục trong nhiều phiên mà không đi kèm với bất kỳ thông tin tích cực hay tiêu cực nào từ doanh nghiệp là một dấu hiệu đáng ngờ. Khối lượng giao dịch tăng vọt bất thường, đặc biệt là các lệnh mua bán lớn được thực hiện liên tục ở cuối phiên (trong phiên ATC) cũng là một dấu hiệu cần chú ý (Theo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước).
5.2. Dấu hiệu từ thông tin doanh nghiệp
Doanh nghiệp liên tục công bố các kế hoạch kinh doanh “khủng”, các dự án lớn nhưng không có tính khả thi hoặc không có tiến triển thực tế có thể là chiêu trò để đẩy giá cổ phiếu. Nhà đầu tư cần kiểm tra kỹ lưỡng báo cáo tài chính, năng lực thực tế của doanh nghiệp thay vì chỉ tin vào các thông tin mang tính quảng cáo.
5.3. Dấu hiệu từ hoạt động truyền thông
Sự xuất hiện đồng loạt và dày đặc của các tin tốt, các bài viết PR, các hội nhóm “phím hàng” hô hào mua một mã cổ phiếu trên mạng xã hội là một dấu hiệu của chiến dịch “bơm” giá. Giảm mức độ tin cậy đối với các nguồn tin không chính thống, nếu bạn thấy các thông tin này xuất hiện dày đặc.
Ảnh trên: Dấu hiệu từ hoạt động truyền thông
6. Hậu quả của hành vi thao túng thị trường chứng khoán là gì?
Hành vi thao túng thị trường chứng khoán gây ra những hậu quả vô cùng tiêu cực, không chỉ cho nhà đầu tư cá nhân mà còn cho sự ổn định của toàn bộ thị trường và nền kinh tế.
6.1. Đối với nhà đầu tư
Nhà đầu tư cá nhân, đặc biệt là những người thiếu kinh nghiệm, là nạn nhân trực tiếp và chịu thiệt hại nặng nề nhất. Họ có thể mất một phần lớn hoặc toàn bộ số vốn đầu tư khi mua phải cổ phiếu bị làm giá ở vùng đỉnh và giá cổ phiếu sau đó lao dốc không phanh.
6.2. Đối với thị trường và doanh nghiệp
Thao túng làm xói mòn niềm tin của công chúng vào thị trường chứng khoán, khiến thị trường mất đi tính công bằng và minh bạch. Các doanh nghiệp làm ăn chân chính cũng bị ảnh hưởng khi giá cổ phiếu của họ có thể bị dìm xuống một cách vô lý, gây khó khăn trong việc huy động vốn.
6.3. Đối với nền kinh tế
Một thị trường chứng khoán không ổn định và thiếu minh bạch sẽ không thể thực hiện tốt vai trò là kênh dẫn vốn quan trọng cho nền kinh tế. Dòng vốn đầu tư, đặc biệt là vốn đầu tư nước ngoài, sẽ e ngại và tìm đến các thị trường khác an toàn hơn, gây ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế chung.
7. Làm thế nào để đầu tư an toàn và hiệu quả?
Ảnh trên: Dịch Vụ Tư Vấn Và Đầu Tư Chứng Khoán CASIN
Thị trường chứng khoán Việt Nam, dù đầy tiềm năng, cũng tiềm ẩn không ít rủi ro, đặc biệt là các hành vi thao túng tinh vi có thể khiến nhà đầu tư mới thua lỗ nặng nề. Việc trang bị kiến thức là cần thiết, nhưng có một người đồng hành giàu kinh nghiệm để cùng xây dựng chiến lược, phân tích danh mục và quản trị rủi ro lại càng quan trọng hơn.
Đối với các nhà đầu tư mong muốn một phương pháp đầu tư bài bản để bảo vệ vốn và tạo ra lợi nhuận bền vững, CASIN cung cấp dịch vụ tư vấn đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp. Khác biệt với các môi giới truyền thống chỉ tập trung vào phí giao dịch, CASIN cam kết đồng hành trung và dài hạn, cá nhân hóa chiến lược dựa trên mục tiêu và khẩu vị rủi ro của từng khách hàng. Chúng tôi giúp bạn xây dựng một nền tảng đầu tư vững chắc, mang lại sự an tâm và tăng trưởng tài sản một cách bền vững.
Để tìm hiểu thêm, bạn có thể liên hệ với Casin qua số điện thoại (Call/Zalo) ở góc dưới website hoặc đăng ký nhận tư vấn trực tiếp.
8. Câu hỏi thường gặp về Thao túng Thị trường Chứng khoán
1. Thao túng thị trường chứng khoán bị xử lý như thế nào?
Hành vi này có thể bị xử phạt hành chính lên đến 3 tỷ đồng hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức án tù lên đến 07 năm (Theo Điều 211 Bộ luật Hình sự 2015).
Ảnh trên: Hành vi thao túng chứng khoán có thể bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự
2. Làm thế nào để nhận biết một cổ phiếu đang bị thao túng?
Nhà đầu tư có thể nhận biết qua các dấu hiệu như giá và khối lượng giao dịch biến động bất thường, tin đồn xuất hiện dày đặc hoặc các giao dịch khớp lệnh chéo liên tục.
3. Nhà đầu tư nhỏ lẻ cần làm gì khi nghi ngờ có thao túng?
Nhà đầu tư nên tránh giao dịch theo đám đông, không mua bán dựa trên tin đồn và báo cáo các dấu hiệu bất thường cho Ủy ban Chứng khoán Nhà nước hoặc Sở Giao dịch Chứng khoán.
4. Hành vi “pump and dump” có phải là thao túng không?
Hành vi “pump and dump” (bơm và xả) là một hình thức thao túng thị trường chứng khoán điển hình và bị pháp luật nghiêm cấm (Theo quy định của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước).
Ảnh trên: Pump and dump
5. Sử dụng nhiều tài khoản để mua bán có bị coi là thao túng?
Việc sử dụng nhiều tài khoản để liên tục mua, bán, tạo cung cầu giả tạo nhằm mục đích điều khiển giá là hành vi thao túng thị trường chứng khoán (Theo Nghị định 156/2020/NĐ-CP).
6. Tại sao thao túng thị trường chứng khoán lại khó bị phát hiện?
Hành vi này thường được thực hiện qua nhiều tài khoản và bằng các thủ đoạn tinh vi, phức tạp, đòi hỏi cơ quan quản lý phải có công nghệ giám sát hiện đại và quy trình điều tra chặt chẽ.
7. Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) có vai trò gì trong việc chống thao túng?
UBCKNN có vai trò giám sát các hoạt động giao dịch, phát hiện các dấu hiệu bất thường, tiến hành thanh tra, điều tra và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật trên thị trường.
Ảnh trên: Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN)
8. Vụ án FLC là ví dụ điển hình về hành vi thao túng nào?
Vụ án FLC là ví dụ điển hình của việc sử dụng kết hợp nhiều hành vi như giao dịch giả tạo (wash trading) và “bơm và xả” (pump and dump) trên quy mô lớn.
9. Thao túng giá và thao túng thông tin khác nhau như thế nào?
Thao túng giá tập trung vào việc tạo giao dịch giả để ảnh hưởng trực tiếp đến giá, trong khi thao túng thông tin sử dụng tin đồn thất thiệt để tác động gián tiếp đến tâm lý nhà đầu tư.
10. Làm sao để báo cáo hành vi thao túng đáng ngờ?
Nhà đầu tư có thể gửi đơn tố cáo hoặc thông tin đến đường dây nóng của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước hoặc các Sở Giao dịch Chứng khoán để các cơ quan này tiến hành xác minh.
9. Kết luận
Thao túng thị trường chứng khoán là một hành vi gian lận nghiêm trọng, không chỉ gây thiệt hại cho nhà đầu tư mà còn làm suy yếu nền tảng của toàn bộ thị trường. Việc hiểu rõ định nghĩa, nhận diện được các hành vi và nắm được chế tài xử lý của pháp luật là vô cùng cần thiết để mỗi nhà đầu tư có thể tự bảo vệ mình và góp phần xây dựng một thị trường chứng khoán minh bạch, công bằng và hiệu quả.
Thông điệp cuối cùng dành cho các nhà đầu tư là hãy luôn ưu tiên trang bị kiến thức, đầu tư dựa trên phân tích cơ bản và giá trị nội tại của doanh nghiệp, đồng thời giữ một cái đầu lạnh trước những biến động bất thường và những lời mời gọi đầy cám dỗ từ đám đông.