Đặc điểm độc nhất của chứng khoán nợ nằm ở quyền lợi và nghĩa vụ rõ ràng của các bên. Người nắm giữ không có quyền sở hữu hay tham gia điều hành doanh nghiệp nhưng được ưu tiên thanh toán trước cổ đông khi công ty giải thể hoặc phá sản. Lợi tức nhận được thường là một khoản cố định và được xác định trước, mang lại sự ổn định cho nhà đầu tư (Nguồn: Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước – UBCKNN).
Chứng khoán nợ được phân loại dựa trên ba tiêu chí chính: tổ chức phát hành (Chính phủ hoặc doanh nghiệp), kỳ hạn (ngắn hạn, trung hạn, dài hạn), và tính chất chuyển đổi (trái phiếu chuyển đổi hoặc không chuyển đổi). Sự đa dạng này cho phép các nhà đầu tư lựa chọn sản phẩm phù hợp với khẩu vị rủi ro và mục tiêu tài chính của mình.
Vai trò của chứng khoán nợ là kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng cho các tổ chức phát hành như Chính phủ và doanh nghiệp để tài trợ cho các dự án đầu tư phát triển. Đối với nhà đầu tư, đây là một kênh đầu tư tạo thu nhập thụ động ổn định và an toàn hơn so với chứng khoán vốn, góp phần đa dạng hóa danh mục đầu tư.
1. Chứng khoán nợ là gì?
Ảnh trên: Chứng khoán nợ là gì?
Chứng khoán nợ là công cụ tài chính xác nhận nghĩa vụ trả nợ của tổ chức phát hành đối với người nắm giữ trong một khoảng thời gian xác định, kèm theo lãi suất và các điều kiện khác (Theo Khoản 5, Điều 4, Luật Chứng khoán 2019). Đây là một dạng bằng chứng ghi nhận khoản nợ, trong đó người mua chứng khoán (nhà đầu tư) đóng vai trò là chủ nợ và tổ chức phát hành (doanh nghiệp, chính phủ) là con nợ. Tổ chức phát hành có trách nhiệm thanh toán đầy đủ tiền lãi và hoàn trả tiền gốc cho nhà đầu tư khi chứng khoán đáo hạn. Các loại chứng khoán nợ phổ biến nhất bao gồm trái phiếu và chứng chỉ tiền gửi.
Sự tồn tại của chứng khoán nợ tạo ra một kênh dẫn vốn hiệu quả trong nền kinh tế, cho phép các chủ thể cần vốn có thể tiếp cận nguồn vốn từ công chúng một cách minh bạch và rộng rãi. Tiếp theo, việc tìm hiểu các đặc điểm cụ thể sẽ làm rõ hơn bản chất của công cụ tài chính này.
2. Đặc điểm của chứng khoán nợ là gì?
Chứng khoán nợ có 4 đặc điểm chính: xác nhận quyền chủ nợ, có kỳ hạn và lãi suất xác định, không có quyền biểu quyết, và được ưu tiên thanh toán (Nguồn: Investopedia, 2024). Những đặc điểm này phân biệt rõ ràng chứng khoán nợ với các loại chứng khoán khác trên thị trường.
– Xác nhận quyền của người chủ nợ: Người sở hữu chứng khoán nợ là chủ nợ của tổ chức phát hành. Họ không phải là chủ sở hữu của doanh nghiệp và không có quyền tham gia vào các quyết định quản trị, điều hành.
– Có kỳ hạn và lãi suất xác định: Hầu hết các loại chứng khoán nợ đều có một ngày đáo hạn cụ thể, là thời điểm tổ chức phát hành phải hoàn trả toàn bộ số tiền gốc. Lãi suất (coupon) có thể là cố định, thả nổi hoặc bằng không, nhưng được quy định rõ ràng trong các điều khoản phát hành.
– Lợi tức không phụ thuộc vào kết quả kinh doanh: Lợi tức của chứng khoán nợ là một khoản được xác định trước và không phụ thuộc vào lợi nhuận hay thua lỗ của tổ chức phát hành, miễn là tổ chức đó vẫn có khả năng thanh toán.
– Mức độ ưu tiên thanh toán cao: Trong trường hợp tổ chức phát hành bị phá sản hoặc giải thể, người nắm giữ chứng khoán nợ sẽ được ưu tiên thanh toán các khoản nợ (cả gốc và lãi) trước những người nắm giữ chứng khoán vốn (cổ đông).
Những đặc điểm này định hình nên cấu trúc rủi ro và lợi nhuận của chứng khoán nợ. Để có cái nhìn toàn diện hơn, việc phân loại các sản phẩm thuộc nhóm này là cần thiết.
Ảnh trên: Có kỳ hạn và lãi suất xác định
3. Các loại chứng khoán nợ phổ biến là gì?
Chứng khoán nợ được phân loại thành 3 nhóm chính dựa trên tổ chức phát hành: trái phiếu chính phủ, trái phiếu chính quyền địa phương, và trái phiếu doanh nghiệp (Theo Luật Chứng khoán 2019). Mỗi loại hình này phục vụ một mục đích huy động vốn riêng và có mức độ rủi ro khác nhau.
3.1. Trái phiếu Chính phủ
Trái phiếu Chính phủ là loại chứng khoán nợ do Kho bạc Nhà nước phát hành nhằm huy động vốn cho ngân sách nhà nước hoặc tài trợ cho các dự án, công trình quốc gia cụ thể. Đây được coi là loại chứng khoán nợ có độ an toàn cao nhất trên thị trường vì rủi ro vỡ nợ của Chính phủ gần như bằng không. Lãi suất của trái phiếu chính phủ thường được xem là lãi suất phi rủi ro.
Ảnh trên: Trái phiếu chính phủ
3.2. Trái phiếu Chính quyền địa phương
Trái phiếu Chính quyền địa phương là loại chứng khoán nợ do UBND cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương phát hành để huy động vốn cho các dự án đầu tư tại địa phương. Mức độ tín nhiệm của loại trái phiếu này phụ thuộc vào năng lực tài chính và khả năng trả nợ của chính quyền địa phương đó.
3.3. Trái phiếu Doanh nghiệp
Trái phiếu doanh nghiệp là loại chứng khoán nợ do các công ty cổ phần hoặc công ty TNHH phát hành nhằm huy động vốn cho hoạt động sản xuất kinh doanh hoặc tăng quy mô vốn. Trái phiếu doanh nghiệp có mức độ rủi ro cao hơn trái phiếu chính phủ, do đó thường có lãi suất hấp dẫn hơn để bù đắp cho rủi ro tín dụng mà nhà đầu tư phải gánh chịu.
Sự khác biệt cơ bản giữa các loại chứng khoán nợ và chứng khoán vốn sẽ được làm rõ ở phần tiếp theo.
Ảnh trên: Trái phiếu Doanh nghiệp
4. Chứng khoán nợ và chứng khoán vốn có khác nhau không?
Chứng khoán nợ và chứng khoán vốn hoàn toàn khác nhau về bản chất pháp lý, quyền lợi, rủi ro và lợi tức (Nguồn: Corporate Finance Institute). Việc phân biệt rõ hai loại hình này là kiến thức nền tảng cho mọi nhà đầu tư khi tham gia thị trường chứng khoán.
| Tiêu chí so sánh | Chứng khoán nợ (Debt Securities) | Chứng khoán vốn (Equity Securities) |
| Bản chất pháp lý | Xác nhận một khoản nợ. Người nắm giữ là chủ nợ. | Xác nhận quyền sở hữu một phần công ty. Người nắm giữ là cổ đông. |
| Quyền lợi | Không có quyền biểu quyết, điều hành. | Có quyền biểu quyết, tham gia Đại hội đồng cổ đông. |
| Lợi tức (Thu nhập) | Lãi suất (coupon) thường cố định, không phụ thuộc vào kết quả kinh doanh. | Cổ tức, phụ thuộc vào lợi nhuận của công ty. |
| Thời hạn | Có kỳ hạn xác định (ngày đáo hạn). | Vô thời hạn (trừ khi công ty giải thể, phá sản). |
| Mức độ ưu tiên | Được ưu tiên thanh toán trước khi công ty giải thể, phá sản. | Được thanh toán sau cùng, sau khi đã trả hết các khoản nợ. |
| Mức độ rủi ro | Thấp hơn, do thu nhập ổn định và được ưu tiên thanh toán. | Cao hơn, do giá biến động và phụ thuộc vào kết quả kinh doanh. |
Tóm lại, lựa chọn giữa chứng khoán nợ và chứng khoán vốn phụ thuộc vào khẩu vị rủi ro và mục tiêu đầu tư. Chứng khoán nợ phù hợp với nhà đầu tư ưa thích sự an toàn và thu nhập ổn định.
5. Vai trò của thị trường chứng khoán nợ là gì?
Thị trường chứng khoán nợ đóng vai trò là kênh huy động vốn trung và dài hạn chủ chốt cho nền kinh tế, đồng thời cung cấp công cụ đầu tư an toàn và đa dạng hóa cho công chúng. Thị trường này là một bộ phận không thể thiếu của một hệ thống tài chính hoàn chỉnh.
– Đối với tổ chức phát hành: Cung cấp một kênh huy động vốn hiệu quả bên cạnh tín dụng ngân hàng và phát hành cổ phiếu. Chính phủ huy động vốn để bù đắp thâm hụt ngân sách và đầu tư cơ sở hạ tầng. Doanh nghiệp huy động vốn để mở rộng sản xuất, kinh doanh.
– Đối với nhà đầu tư: Tạo ra một kênh đầu tư có thu nhập ổn định và mức độ rủi ro thấp hơn so với cổ phiếu. Đây là công cụ quan trọng để đa dạng hóa danh mục, giảm thiểu biến động và bảo toàn vốn.
– Đối với Chính phủ: Là công cụ để thực thi chính sách tiền tệ. Ngân hàng Nhà nước có thể mua bán trái phiếu chính phủ trên thị trường mở để điều tiết lượng tiền cung ứng, tác động đến lãi suất và ổn định kinh tế vĩ mô.
Sự phát triển của thị trường chứng khoán nợ giúp tăng cường sự ổn định và hiệu quả của toàn bộ hệ thống tài chính. Tuy nhiên, nhà đầu tư cũng cần nhận thức rõ các rủi ro tiềm ẩn.
6. Rủi ro khi đầu tư chứng khoán nợ là gì?
Ảnh trên: Rủi ro lạm phát
Đầu tư chứng khoán nợ đối mặt với 4 rủi ro chính: rủi ro lãi suất, rủi ro tín dụng (vỡ nợ), rủi ro lạm phát và rủi ro thanh khoản (Nguồn: FINRA). Mặc dù được xem là an toàn, không có khoản đầu tư nào là hoàn toàn không có rủi ro.
– Rủi ro lãi suất: Khi lãi suất thị trường tăng lên, giá của các loại trái phiếu đang lưu hành (với lãi suất cố định thấp hơn) sẽ giảm xuống. Nhà đầu tư sẽ bị lỗ nếu bán trái phiếu trước ngày đáo hạn.
– Rủi ro tín dụng (Rủi ro vỡ nợ): Đây là rủi ro mà tổ chức phát hành không có khả năng thanh toán lãi hoặc gốc đúng hạn. Rủi ro này đặc biệt hiện hữu đối với trái phiếu doanh nghiệp có xếp hạng tín nhiệm thấp.
– Rủi ro lạm phát: Lạm phát làm giảm sức mua của dòng tiền mà nhà đầu tư nhận được từ lãi suất cố định. Nếu tỷ lệ lạm phát cao hơn lãi suất trái phiếu, lợi nhuận thực của nhà đầu tư sẽ là số âm.
– Rủi ro thanh khoản: Rủi ro này xảy ra khi nhà đầu tư muốn bán chứng khoán nợ trước hạn nhưng không tìm được người mua, hoặc phải bán với giá thấp hơn nhiều so với giá trị thực do thị trường kém sôi động.
Việc điều hướng qua những rủi ro này đòi hỏi kiến thức và kinh nghiệm sâu sắc, đặc biệt trong một thị trường tài chính đầy biến động. Đối với nhà đầu tư, đặc biệt là người mới, việc có một người đồng hành chuyên nghiệp để xây dựng một chiến lược đầu tư được cá nhân hóa là vô cùng cần thiết. CASIN, với vai trò là công ty tư vấn đầu tư cá nhân chuyên nghiệp, không chỉ giúp bạn bảo vệ vốn mà còn tập trung vào việc tạo ra lợi nhuận ổn định và bền vững. Khác biệt với các môi giới truyền thống, CASIN cam kết đồng hành trung và dài hạn, cá nhân hóa chiến lược cho từng khách hàng, mang lại sự an tâm tuyệt đối trên hành trình đầu tư.
Ảnh trên: Dịch Vụ Tư Vấn Và Đầu Tư Chứng Khoán CASIN
7. Các câu hỏi thường gặp về Chứng khoán nợ
1. Chứng khoán nợ ngắn hạn là gì?
Chứng khoán nợ ngắn hạn là các công cụ có kỳ hạn dưới 1 năm, ví dụ như tín phiếu kho bạc hoặc chứng chỉ tiền gửi ngắn hạn, thường được sử dụng cho mục đích quản lý thanh khoản (Nguồn: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam).
2. Lãi suất của chứng khoán nợ được gọi là gì?
Lãi suất của chứng khoán nợ thường được gọi là “coupon” hoặc “lãi suất danh nghĩa”, là tỷ lệ phần trăm trên mệnh giá mà tổ chức phát hành trả cho người nắm giữ theo định kỳ (thường là hàng năm hoặc nửa năm).
Ảnh trên: Coupon
3. Mệnh giá của chứng khoán nợ là gì?
Mệnh giá (par value) là giá trị danh nghĩa của chứng khoán nợ, là số tiền gốc mà tổ chức phát hành sẽ hoàn trả cho nhà đầu tư vào ngày đáo hạn. Mệnh giá trái phiếu ở Việt Nam thường là 100.000 VNĐ.
4. Trái phiếu chuyển đổi có phải là chứng khoán nợ không?
Trái phiếu chuyển đổi là một dạng chứng khoán nợ đặc biệt, cho phép người nắm giữ quyền chuyển đổi trái phiếu thành cổ phiếu phổ thông của cùng một công ty phát hành theo một tỷ lệ và điều kiện xác định trước.
5. Ai có thể phát hành chứng khoán nợ?
Các tổ chức có thể phát hành chứng khoán nợ bao gồm Chính phủ (thông qua Kho bạc Nhà nước), chính quyền địa phương (UBND cấp tỉnh), và các doanh nghiệp đáp ứng đủ điều kiện theo quy định của pháp luật.
6. Đầu tư vào chứng khoán nợ có an toàn không?
Chứng khoán nợ, đặc biệt là trái phiếu chính phủ, được coi là an toàn hơn cổ phiếu. Tuy nhiên, nhà đầu tư vẫn phải đối mặt với các rủi ro như rủi ro lãi suất, rủi ro tín dụng và rủi ro lạm phát.
7. Làm thế nào để mua chứng khoán nợ?
Nhà đầu tư có thể mua chứng khoán nợ trên thị trường sơ cấp (thông qua các đợt phát hành) hoặc thị trường thứ cấp (mua lại từ các nhà đầu tư khác) thông qua các công ty chứng khoán hoặc ngân hàng thương mại.
8. Xếp hạng tín nhiệm của chứng khoán nợ là gì?
Xếp hạng tín nhiệm là sự đánh giá của các tổ chức chuyên biệt (như S&P, Moody’s) về khả năng trả nợ của tổ chức phát hành. Xếp hạng càng cao thì rủi ro vỡ nợ càng thấp và ngược lại.
9. “Zero-coupon bond” (Trái phiếu không trả lãi) là gì?
Ảnh trên: Zero-coupon bond
Đây là loại trái phiếu không trả lãi định kỳ. Thay vào đó, nó được bán với giá chiết khấu so với mệnh giá và nhà đầu tư nhận lại toàn bộ mệnh giá khi đáo hạn. Phần chênh lệch chính là lợi nhuận.
10. Lợi suất đáo hạn (YTM) là gì?
Lợi suất đáo hạn (Yield to Maturity – YTM) là tổng lợi nhuận mà nhà đầu tư dự kiến sẽ nhận được nếu giữ trái phiếu cho đến ngày đáo hạn, tính toán dựa trên giá mua, mệnh giá, lãi suất coupon và thời gian.
8. Kết luận
Chứng khoán nợ là một thành phần cốt lõi, không thể thiếu của thị trường tài chính, đóng vai trò quan trọng trong việc luân chuyển vốn và cung cấp các lựa chọn đầu tư đa dạng. Từ trái phiếu chính phủ an toàn đến trái phiếu doanh nghiệp có lợi suất cao hơn, mỗi loại chứng khoán nợ đều mang những đặc điểm và mức độ rủi ro riêng, phù hợp với các mục tiêu tài chính khác nhau.
Thông qua việc nắm vững các khái niệm cơ bản về định nghĩa, đặc điểm, phân loại và các rủi ro liên quan, nhà đầu tư có thể đưa ra những quyết định sáng suốt hơn. Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa chứng khoán nợ và chứng khoán vốn là chìa khóa để xây dựng một danh mục đầu tư cân bằng, vừa tối ưu hóa lợi nhuận, vừa quản trị rủi ro hiệu quả. Đối với bất kỳ nhà đầu tư nào, việc trang bị kiến thức vững chắc về chứng khoán nợ là bước đi đầu tiên trên con đường hướng tới sự tự do và an toàn tài chính.