Đặc điểm độc nhất của chứng khoán cơ sở nằm ở việc nó đại diện cho quyền sở hữu thực, không có ngày đáo hạn đối với cổ phiếu và có cơ chế thanh toán bù trừ T+2.5. Những thuộc tính này phân biệt rõ ràng nó với chứng khoán phái sinh, vốn chỉ là các hợp đồng dựa trên giá trị của tài sản cơ sở mà không trao quyền sở hữu trực tiếp.
Chứng khoán cơ sở được phân loại thành các nhóm chính dựa trên bản chất quyền lợi mà nó mang lại, bao gồm cổ phiếu (quyền sở hữu một phần công ty), trái phiếu (quyền đòi nợ) và chứng chỉ quỹ (quyền sở hữu một phần danh mục đầu tư). Việc phân loại này giúp nhà đầu tư xác định chiến lược và mức độ rủi ro phù hợp.
Cách giao dịch chứng khoán cơ sở là một quy trình có cấu trúc, đòi hỏi nhà đầu tư phải mở tài khoản, nộp tiền, phân tích và đặt lệnh thông qua các công ty chứng khoán. Việc hiểu rõ quy trình này là yếu tố nền tảng để tham gia thị trường một cách hiệu quả và an toàn, tuân thủ theo quy định của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước.
1. Chứng khoán cơ sở là gì?
Ảnh trên: Chứng khoán cơ sở
Chứng khoán cơ sở là các loại chứng khoán xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với tài sản hoặc vốn của tổ chức phát hành (Theo Khoản 1, Điều 4, Luật Chứng khoán 2019). Đây là những tài sản tài chính gốc, làm nền tảng cho mọi hoạt động của thị trường chứng khoán. Các tài sản này được giao dịch trực tiếp trên các sở giao dịch và là cơ sở để phát hành các công cụ tài chính phái sinh.
Việc sở hữu chứng khoán cơ sở đồng nghĩa với việc nhà đầu tư có quyền sở hữu trực tiếp một phần vốn của doanh nghiệp (đối với cổ phiếu) hoặc trở thành chủ nợ của tổ chức phát hành (đối với trái phiếu). Bản chất này tạo ra mối liên kết trực tiếp giữa nhà đầu tư và sức khỏe tài chính của tổ chức phát hành.
2. Các đặc điểm của chứng khoán cơ sở?
Chứng khoán cơ sở sở hữu nhiều đặc điểm riêng biệt, định hình cách thức vận hành và giao dịch trên thị trường.
Tính xác nhận quyền sở hữu trực tiếp
Đặc điểm cốt lõi của chứng khoán cơ sở là xác nhận quyền sở hữu trực tiếp của nhà đầu tư đối với một phần tài sản hoặc vốn của tổ chức phát hành. Khi mua cổ phiếu, nhà đầu tư trở thành cổ đông và có quyền biểu quyết, nhận cổ tức. Khi mua trái phiếu, nhà đầu tư trở thành chủ nợ và có quyền nhận lãi định kỳ.
Không có ngày đáo hạn (đối với cổ phiếu)
Ảnh trên: Cổ phiếu
Cổ phiếu, một loại chứng khoán cơ sở phổ biến, không có thời gian đáo hạn cụ thể. Nhà đầu tư có thể nắm giữ cổ phiếu vô thời hạn, miễn là công ty còn hoạt động. Ngược lại, trái phiếu và chứng chỉ quỹ có thể có kỳ hạn xác định, theo quy định của tổ chức phát hành hoặc công ty quản lý quỹ.
Cơ chế thanh toán T+2.5
Các giao dịch chứng khoán cơ sở tại Việt Nam tuân theo chu kỳ thanh toán T+2.5 (Theo quy định của Trung tâm Lưu ký Chứng khoán Việt Nam – VSD). Điều này có nghĩa là cổ phiếu sẽ về tài khoản của người mua và tiền sẽ về tài khoản của người bán sau 2.5 ngày làm việc kể từ ngày giao dịch thành công.
Giới hạn biên độ dao động giá
Ảnh trên: Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE)
Giá của chứng khoán cơ sở được quy định một biên độ dao động trong phiên giao dịch nhằm ổn định thị trường. Tại Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE), biên độ này là ±7%. Tại Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX), biên độ là ±10% (Nguồn: HOSE, HNX, 2023).
Việc hiểu rõ các đặc điểm này là nền tảng để phân biệt chứng khoán cơ sở với các loại hình khác. Tiếp theo, chúng ta sẽ phân tích sự khác biệt giữa chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh.
3. So sánh chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh?
Việc phân biệt rõ ràng giữa chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh là yêu cầu cơ bản đối với mọi nhà đầu tư. Dưới đây là bảng so sánh chi tiết dựa trên các tiêu chí quan trọng.
| Tiêu Chí | Chứng Khoán Cơ Sở | Chứng Khoán Phái Sinh | Nguồn |
| Bản chất | Là tài sản tài chính gốc, xác nhận quyền sở hữu. | Là hợp đồng tài chính có giá trị phụ thuộc vào tài sản cơ sở. | Luật Chứng khoán 2019 |
| Quyền sở hữu | Nhà đầu tư sở hữu trực tiếp tài sản. | Nhà đầu tư không sở hữu tài sản cơ sở. | Ủy ban Chứng khoán |
| Ngày đáo hạn | Cổ phiếu không có ngày đáo hạn. | Luôn có ngày đáo hạn cụ thể được quy định trước. | HNX, HOSE |
| Ký quỹ | Chỉ ký quỹ 100% giá trị giao dịch mua. | Ký quỹ một phần giá trị hợp đồng (đòn bẩy cao). | VSD |
| Bán khống | Không được phép bán khống (bán khi không sở hữu). | Được phép bán khống hợp đồng tương lai. | HNX |
| Thanh toán | Chu kỳ T+2.5. | Thanh toán lãi lỗ hàng ngày và tất toán khi đáo hạn. | VSD |
Như vậy, chứng khoán cơ sở tập trung vào việc đầu tư giá trị và nắm giữ dài hạn, trong khi chứng khoán phái sinh phục vụ mục đích đầu cơ theo biến động giá ngắn hạn và phòng ngừa rủi ro. Sự khác biệt này dẫn đến các chiến lược đầu tư hoàn toàn khác nhau.
4. Các loại chứng khoán cơ sở phổ biến?
Thị trường chứng khoán cơ sở bao gồm nhiều loại tài sản khác nhau, mỗi loại có đặc tính và mức độ rủi ro riêng.
Cổ phiếu
Cổ phiếu là loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu một phần vốn điều lệ của một công ty cổ phần (Theo Khoản 2, Điều 4, Luật Chứng khoán 2019). Người nắm giữ cổ phiếu được gọi là cổ đông, có quyền tham gia biểu quyết và nhận cổ tức từ lợi nhuận của công ty. Đây là loại chứng khoán cơ sở phổ biến nhất.
Trái phiếu
Ảnh trên: Trái phiếu
Trái phiếu là loại chứng khoán xác nhận quyền và lợi ích hợp pháp của người sở hữu đối với một phần nợ của tổ chức phát hành (Theo Khoản 3, Điều 4, Luật Chứng khoán 2019). Nhà đầu tư mua trái phiếu thực chất là cho tổ chức phát hành (Chính phủ hoặc doanh nghiệp) vay tiền và sẽ nhận lại tiền gốc cộng lãi sau một thời gian nhất định.
Chứng chỉ quỹ
Chứng chỉ quỹ là loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư đối với một phần vốn góp của quỹ đầu tư chứng khoán (Theo Khoản 4, Điều 4, Luật Chứng khoán 2019). Việc đầu tư vào chứng chỉ quỹ cho phép nhà đầu tư gián tiếp sở hữu một danh mục đa dạng các loại chứng khoán do một công ty quản lý quỹ chuyên nghiệp điều hành.
Chứng quyền có bảo đảm (Covered Warrant – CW)
Chứng quyền có bảo đảm là loại chứng khoán có tài sản đảm bảo do công ty chứng khoán phát hành, cho phép người sở hữu được quyền mua hoặc bán chứng khoán cơ sở tại một mức giá xác định trước (Theo Thông tư 107/2016/TT-BTC). Mặc dù có đặc tính của quyền chọn, CW vẫn được giao dịch trên thị trường cơ sở.
Việc lựa chọn loại chứng khoán cơ sở nào để đầu tư phụ thuộc vào khẩu vị rủi ro và mục tiêu tài chính của mỗi người. Tiếp theo, hãy tìm hiểu quy trình giao dịch các loại chứng khoán này.
Ảnh trên: Covered Warrant – CW
5. Hướng dẫn giao dịch chứng khoán cơ sở cho người mới bắt đầu?
Để giao dịch chứng khoán cơ sở, nhà đầu tư mới cần tuân thủ một quy trình gồm 5 bước cơ bản.
Bước 1: Mở tài khoản chứng khoán
Để bắt đầu giao dịch, nhà đầu tư phải mở một tài khoản tại một công ty chứng khoán được cấp phép hoạt động bởi Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Thủ tục mở tài khoản yêu cầu cung cấp Căn cước công dân và có thể thực hiện trực tuyến (eKYC) hoặc tại quầy giao dịch.
Ảnh trên: eKYC
Bước 2: Nộp tiền vào tài khoản
Nhà đầu tư cần nộp tiền vào tài khoản chứng khoán đã mở để có sức mua. Việc nộp tiền có thể được thực hiện thông qua chuyển khoản ngân hàng theo thông tin và cú pháp do công ty chứng khoán cung cấp.
Bước 3: Lựa chọn cổ phiếu và phân tích
Đây là bước quan trọng nhất, đòi hỏi nhà đầu tư phải nghiên cứu và phân tích để lựa chọn chứng khoán phù hợp. Các phương pháp phân tích phổ biến bao gồm phân tích cơ bản (đánh giá sức khỏe tài chính doanh nghiệp) và phân tích kỹ thuật (dựa vào biểu đồ giá và khối lượng).
Bước 4: Đặt lệnh mua/bán
Nhà đầu tư sử dụng các nền tảng giao dịch (website, ứng dụng di động) của công ty chứng khoán để đặt lệnh mua hoặc bán. Cần điền chính xác các thông tin: mã chứng khoán, khối lượng, và loại lệnh (lệnh giới hạn, lệnh thị trường).
Bước 5: Theo dõi và quản lý danh mục
Sau khi giao dịch, nhà đầu tư cần thường xuyên theo dõi biến động của thị trường và hiệu quả của danh mục đầu tư. Việc quản lý danh mục bao gồm việc tái cân bằng, cắt lỗ hoặc chốt lời khi cần thiết để đạt được mục tiêu tài chính đã đề ra. Quá trình này đòi hỏi kiến thức và kinh nghiệm dày dặn.
Nếu bạn là nhà đầu tư mới chưa biết bắt đầu từ đâu hay đang đầu tư nhưng chưa hiệu quả, việc có một chuyên gia đồng hành là vô cùng cần thiết. Thay vì chỉ tập trung vào các giao dịch ngắn hạn như môi giới truyền thống, một dịch vụ tư vấn đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp như của Casin sẽ cùng bạn xây dựng một chiến lược trung và dài hạn, cá nhân hóa danh mục đầu tư để bảo vệ vốn và tạo ra lợi nhuận bền vững. Hãy liên hệ với Casin qua hotline/Zalo trên website để được hỗ trợ.
Ảnh trên: Dịch Vụ Tư Vấn Và Đầu Tư Chứng Khoán CASIN
6. Đầu tư chứng khoán cơ sở có rủi ro không?
Hoạt động đầu tư chứng khoán cơ sở luôn tiềm ẩn các rủi ro mà nhà đầu tư cần nhận diện và quản lý. Việc hiểu rõ các rủi ro này giúp nhà đầu tư xây dựng chiến lược phòng ngừa hiệu quả.
Rủi ro thị trường
Đây là rủi ro xuất phát từ những biến động chung của toàn bộ thị trường, gây ra bởi các yếu tố vĩ mô như kinh tế, chính trị, lãi suất. Khi thị trường chung đi xuống, hầu hết các cổ phiếu đều bị ảnh hưởng tiêu cực, bất kể tình hình kinh doanh của doanh nghiệp tốt đến đâu.
Rủi ro thanh khoản
Rủi ro thanh khoản xảy ra khi nhà đầu tư không thể mua hoặc bán một loại chứng khoán với mức giá mong muốn do khối lượng giao dịch thấp. Rủi ro này thường xuất hiện ở các cổ phiếu của công ty nhỏ, ít được thị trường quan tâm.
Rủi ro thông tin
Rủi ro này liên quan đến việc các thông tin bất cân xứng hoặc sai lệch về doanh nghiệp ảnh hưởng đến quyết định của nhà đầu tư. Các tin đồn thất thiệt hoặc báo cáo tài chính không minh bạch có thể gây ra những biến động giá bất thường.
Rủi ro pháp lý
Ảnh trên: Rủi ro pháp lý
Rủi ro pháp lý phát sinh từ những thay đổi trong chính sách, quy định của nhà nước liên quan đến thị trường chứng khoán hoặc ngành nghề hoạt động của doanh nghiệp. Ví dụ, một chính sách thuế mới có thể tác động trực tiếp đến lợi nhuận của công ty.
7. Chia sẻ kinh nghiệm từ nhà đầu tư
Anh Minh Tuấn, một khách hàng của Casin, đã phát biểu: “Khi mới tham gia, tôi bị choáng ngợp bởi lượng thông tin và thường xuyên mua bán theo cảm tính dẫn đến thua lỗ. Nhờ sự tư vấn của Casin, tôi đã xây dựng được một danh mục dài hạn, tập trung vào các doanh nghiệp có nền tảng tốt và cảm thấy an tâm hơn rất nhiều.”
Chị Phương Anh, một nhà đầu tư tại Hà Nội, đã phát biểu: “Ban đầu tôi chỉ nghĩ chứng khoán là lướt sóng. Sau khi làm việc cùng chuyên gia của Casin, tôi hiểu ra rằng đầu tư giá trị vào chứng khoán cơ sở mới là con đường bền vững để tài sản tăng trưởng. Việc có người đồng hành giúp tôi tránh được những sai lầm tốn kém.”
8. Câu hỏi thường gặp về chứng khoán cơ sở
1. Cần bao nhiêu vốn để bắt đầu đầu tư chứng khoán cơ sở?
Nhà đầu tư có thể bắt đầu với số vốn nhỏ, vì đơn vị giao dịch tối thiểu trên sàn HOSE và HNX là 100 cổ phiếu. Về mặt lý thuyết, bạn có thể bắt đầu chỉ với vài trăm nghìn đồng.
2. Cổ phiếu cơ sở là gì?
Cổ phiếu cơ sở là thuật ngữ dùng để chỉ cổ phiếu gốc làm tài sản tham chiếu cho các công cụ phái sinh như hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn hoặc chứng quyền có bảo đảm.
3. Thời gian giao dịch chứng khoán cơ sở trong ngày là khi nào?
Thị trường giao dịch từ 9:00 đến 15:00, từ thứ Hai đến thứ Sáu, trừ các ngày nghỉ lễ. Phiên giao dịch được chia thành các đợt khớp lệnh định kỳ và khớp lệnh liên tục (Nguồn: HOSE, HNX).
Ảnh trên: Thời gian giao dịch chứng khoán
4. Nhà đầu tư nước ngoài có được mua chứng khoán cơ sở không?
Nhà đầu tư nước ngoài được phép mua chứng khoán cơ sở tại Việt Nam nhưng bị giới hạn về tỷ lệ sở hữu tại các doanh nghiệp theo quy định của pháp luật đối với từng ngành nghề cụ thể.
5. Các loại thuế, phí khi giao dịch chứng khoán cơ sở là gì?
Nhà đầu tư phải chịu phí giao dịch cho công ty chứng khoán (khoảng 0.15% – 0.35% giá trị giao dịch), thuế thu nhập cá nhân 0.1% trên giá trị bán, và phí lưu ký chứng khoán.
6. Sự khác biệt chính giữa cổ phiếu và trái phiếu cơ sở là gì?
Cổ phiếu đại diện cho quyền sở hữu một phần công ty (vốn chủ sở hữu), trong khi trái phiếu đại diện cho một khoản nợ của công ty đối với nhà đầu tư (vốn vay).
7. Làm thế nào để lựa chọn một cổ phiếu cơ sở tốt?
Việc lựa chọn đòi hỏi phải phân tích các yếu tố cơ bản của doanh nghiệp như mô hình kinh doanh, lợi thế cạnh tranh, sức khỏe tài chính, và tiềm năng tăng trưởng trong tương lai (Theo Benjamin Graham, “The Intelligent Investor”).
Ảnh trên: Benjamin Graham
8. Thị trường chứng khoán cơ sở có cho phép sử dụng đòn bẩy không?
Thị trường cơ sở cho phép sử dụng dịch vụ cho vay ký quỹ (margin) do các công ty chứng khoán cung cấp, giúp nhà đầu tư tăng sức mua, nhưng đi kèm với rủi ro lãi vay và bán giải chấp.
9. Rủi ro lớn nhất khi đầu tư chứng khoán cơ sở là gì?
Rủi ro lớn nhất là rủi ro thị trường (rủi ro hệ thống), khi các yếu tố vĩ mô tiêu cực có thể khiến toàn bộ thị trường sụt giảm, dẫn đến việc mất giá trị đầu tư.
10. Làm sao để theo dõi thông tin về chứng khoán cơ sở?
Nhà đầu tư có thể theo dõi thông tin qua các bảng giá trực tuyến, website của các sở giao dịch (HOSE, HNX), các trang tin tài chính uy tín và báo cáo phân tích của các công ty chứng khoán.
9. Kết luận
Chứng khoán cơ sở là xương sống của thị trường tài chính, đại diện cho giá trị nội tại và quyền sở hữu thực sự của nhà đầu tư đối với doanh nghiệp. Việc nắm vững các khái niệm, đặc điểm, phân loại và quy trình giao dịch là điều kiện tiên quyết để xây dựng một nền tảng đầu tư vững chắc. Mặc dù tiềm ẩn rủi ro, nhưng với một chiến lược rõ ràng, kiến thức đầy đủ và sự đồng hành của các chuyên gia, đầu tư vào chứng khoán cơ sở vẫn là kênh gia tăng tài sản hiệu quả và bền vững trong dài hạn.