Bạn còn nhớ giai đoạn COVID-19 ập tới giữa 2020 không? VN-Index lao dốc, nhiều mã giảm hơn 40 %. Giữa lúc thị trường hỗn loạn, một thông báo lặng lẽ hiện trên website HOSE: FPT sẽ trích hơn 1.800 tỉ đồng mua lại 15 triệu cổ phiếu làm cổ phiếu quỹ. Ngay hôm sau, giá FPT bật ngược 6 %. Từ câu chuyện đó, rất nhiều nhà đầu tư – có thể cả bạn – bắt đầu tò mò: rốt cuộc cổ phiếu quỹ là gì, doanh nghiệp mua rồi để làm gì và liệu mình nên “đu” theo không? Bài viết này là lời giải chi tiết nhất, kèm cả trải nghiệm thật, số liệu thật và vài “mánh” săn cơ hội mua bán cùng doanh nghiệp.
1. Định Nghĩa Cổ Phiếu Quỹ Là Gì – Bản Chất Không Phải Ai Cũng Hiểu
Hãy tưởng tượng công ty là một chiếc bánh pizza đã chia sẵn thành 100 lát. Khi công ty phát hành 100 triệu cổ phiếu, mỗi cổ đông cầm một lát pizza. Đến ngày đẹp trời, công ty tự bỏ tiền mặt ra mua lại 10 triệu cổ phiếu rồi… cất vào két. Những lát pizza đó chính là cổ phiếu quỹ – phần “bánh” tạm thời được rút khỏi bàn tiệc, nhưng vẫn thuộc sở hữu công ty chứ không hề bị “tiêu huỷ”. Vì tổng lát còn lại cho cổ đông giảm xuống 90 triệu, phần bánh mỗi người cầm trên tay dày hơn một chút; đó là lý do giới tài chính gọi việc mua lại là “hoàn vốn cho cổ đông” gián tiếp.
Ảnh trên: Cổ phiếu quỹ là gì
2. Vì Sao Doanh Nghiệp Mua Cổ Phiếu Quỹ – Từ Phòng Thủ Đến Tấn Công
Nguyên nhân phổ biến nhất là tín hiệu giá: giá cổ phiếu trượt dưới giá trị nội tại, ban lãnh đạo muốn trấn an thị trường. Mặt khác, doanh nghiệp cần cổ phiếu quỹ để:
Dùng làm quỹ ESOP thưởng nhân viên mà không phải phát hành mới, tránh pha loãng
Hoán đổi lấy cổ phần công ty mục tiêu khi M&A
Tối ưu cấu trúc vốn: lợi nhuận giữ lại quá lớn, ROE giảm, mua lại là cách “giải ngân” cho cổ đông
Ngăn chặn thâu tóm thù địch: giảm lượng cổ phiếu lưu hành, khó gom lô lớn trên sàn
Tại Việt Nam, CTCP Sữa Việt Nam (VNM) từng chi 9.000 tỉ đồng mua 79 triệu cổ phiếu quỹ năm 2022 – vừa nâng EPS lên gần 5 %, vừa phát đi thông điệp “tiền mặt chúng tôi thừa và cổ phiếu này đang rẻ”.
3. Khung Pháp Lý Hiện Hành – Đọc Không Kỹ Dễ “Vướng”
Nhà đầu tư lẫn doanh nghiệp bắt buộc nắm ba văn bản gốc:
Luật Chứng Khoán 2019, hiệu lực 1 – 1 – 2021
Nghị Định 155/2020/NĐ-CP hướng dẫn chi tiết
Thông Tư 120/2020/TT-BTC về ghi nhận kế toán và công bố thông tin
Điểm mới quan trọng: doanh nghiệp niêm yết phải công bố kế hoạch mua trước tối thiểu bảy ngày giao dịch; khối lượng mỗi ngày không quá 10 % tổng đăng ký; cấm mua trong 30 ngày trước khi công bố BCTC quý hoặc năm. Nếu bán cổ phiếu quỹ, giá bán không được thấp hơn 85 % giá tham chiếu bình quân 30 ngày. Chính vì ràng buộc khắt khe, khi thông tin mua trở nên “đáng tiền”, nhiều nhà đầu tư nhanh tay đón đầu.
Ảnh trên: Luật Chứng Khoán 2019, hiệu lực 1 – 1 – 2021.
4. Quy Trình Mua Và Bán Cổ Phiếu Quỹ – Đi Từng Bước Không Thừa
Doanh nghiệp phải duyệt kế hoạch tại HĐQT hoặc ĐHĐCĐ, trích nguồn thặng dư vốn cổ phần hoặc lợi nhuận sau thuế chưa phân phối. Sau đó nộp hồ sơ cho Ủy Ban Chứng Khoán Nhà Nước, chờ chấp thuận, rồi mới thực hiện khớp lệnh/thoả thuận trên sàn. Khi hoàn tất giao dịch, công bố báo cáo kết quả trong 10 ngày. Hoàn thành phát sinh phải hạch toán giảm vốn chủ sở hữu theo phương pháp giá gốc. Về phía nhà đầu tư, mã sẽ hiển thị “T” mỗi phiên doanh nghiệp đang mua, một manh mối để quan sát lực đỡ giá.
5. Ảnh Hưởng Lên Báo Cáo Tài Chính – Đừng Chỉ Nhìn EPS
Mua cổ phiếu quỹ làm giảm số cổ phiếu lưu hành, nên EPS và BVPS tăng tức thời. Nhiều báo cáo phân tích “hô hào” vì hai chỉ tiêu đẹp lên. Tuy nhiên, vốn chủ sở hữu bị trừ số tiền mua, ROE chỉ cải thiện nếu lợi nhuận ròng tăng nhanh hơn phần vốn bị khấu trừ. Nếu công ty vay nợ để mua, gánh lãi vay khiến dòng tiền hoạt động teo tóp – bài học của MWG sau khi mua 101 tỉ đồng cổ phiếu quỹ 2020 rồi lại bán 2022 để cân đối dòng tiền.
6. Lợi Ích Và Rủi Ro Đối Với Cổ Đông Cá Nhân
Lợi ích:
Tín hiệu lãnh đạo tin vào giá trị doanh nghiệp
Hấp thụ nguồn cung trôi nổi, giá ngắn hạn ổn định hơn
Tăng EPS, có thể giúp P/E điều chỉnh xuống, thị trường định giá lại
Rủi ro:
Quyết định sai thời điểm (mua đỉnh, bán đáy) – cổ đông chịu trận
Doanh nghiệp “làm màu” để khuất lấp vấn đề khác, như lợi nhuận giảm
Thanh khoản giảm khi lượng cổ phiếu lưu hành ít đi, khó thoát lệnh lớn
Ảnh trên: Thanh khoản giảm khi lượng cổ phiếu lưu hành ít đi, khó thoát lệnh lớn
7. Có Nên Mua Theo Doanh Nghiệp? Ba Nguyên Tắc Cá Nhân Tôi Luôn Nhắc Mình
Thứ nhất, chỉ giải ngân khi cổ phiếu quỹ được mua bằng tiền mặt sẵn có và tỷ lệ đòn bẩy ròng không vượt 30 %. Thứ hai, so sánh giá đăng ký mua của công ty với định giá P/B dài hạn – nếu công ty mua dưới P/B 2, tôi coi đó là “giá sàn mềm”. Thứ ba, không all-in; chia ba đợt, vì doanh nghiệp có thể mất ba tháng mới đủ khối lượng. Ví dụ: phiên 27 – 3 – 2020, FPT khớp giá 48.000 đ – thấp hơn định giá P/E lịch sử 5 năm 15 %. Tôi mua 30 % vị thế, hai tuần sau gom thêm khi họ vẫn đang còn 40 % khối lượng chưa khớp.
8. Cổ Phiếu Quỹ Và ESOP – Hai Mặt Của Một Đồng Tiền
Nếu công ty dùng cổ phiếu quỹ làm ESOP thưởng ban điều hành với giá 10.000 đ, nhưng giá thị trường lúc đó 40.000 đ, khoản chênh lệch 30.000 đ/lô trích thẳng vào lợi nhuận giữ lại. Nghĩa là EPS bị “xì hơi” ngược, rất đau cho cổ đông thường. Do vậy, nhà đầu tư cần đọc kỹ nghị quyết HĐQT: mục đích mua để “giữ làm cổ phiếu quỹ” hay “phục vụ ESOP”.
Ảnh trên: Cổ Phiếu Quỹ Và ESOP – Hai Mặt Của Một Đồng Tiền.
9. Case Study Gần Đây – MWG: Mua 101 Tỉ, Bán 1.500 Tỉ
Giữa đại dịch, Thế Giới Di Động chi 101 tỉ đồng mua 6,8 triệu cổ phiếu quỹ giá 15.000 đ. Giá cổ phiếu bật từ 55.000 lên 75.000 đ. Tháng 4 – 2022, MWG bán sạch kho quỹ giá bình quân 217.000 đ, thu về 1.500 tỉ đồng, lợi nhuận tài chính gần 700 tỉ. Tuy nhiên, bán ra thời điểm thị trường bắt đầu tạo đỉnh, giá MWG sau đó rơi 40 %. Nhà đầu tư mua theo tín hiệu bán của doanh nghiệp lãnh đủ. Bài học: kho quỹ không phải “bùa hộ mệnh” vĩnh viễn; hãy theo sát lộ trình giao dịch.
10. Góc Nhìn Cá Nhân – Khi Tôi Lỡ Bấm Mua Sớm
2021, tôi háo hức thấy một doanh nghiệp dệt may vốn hoá nhỏ đăng ký mua lại 5 % cổ phiếu. Tôi vội lướt lệnh, chẳng đọc kỹ rằng họ sẽ mua thoả thuận ngoài sàn. Sau 45 ngày không khớp mảnh nào, giá rơi 15 %. Từ đó, tôi rút kinh nghiệm: phải xem rõ phương thức khớp lệnh, thời gian giao dịch kéo dài bao lâu, doanh nghiệp có tiền mặt ròng hay không. Bạn đã từng vấp “cú sập” tương tự chưa?
11. Cách Săn Thông Tin Buyback – Ba Kênh Không Thể Bỏ Qua
Thứ nhất, chuyên mục “Công bố thông tin” tại website HOSE, HNX. Thứ hai, trang IR của chính doanh nghiệp – thường đăng file PDF nghị quyết sớm hơn báo chí vài giờ. Thứ ba, hệ thống FiinTrade/FireAnt cho phép cài cảnh báo khi có tin “mua cổ phiếu quỹ”. Nếu bạn bận rộn, một giải pháp “nhàn” hơn là nhờ đội ngũ phân tích chuyên nghiệp lọc và gợi ý danh mục – dịch vụ mà CASIN đang âm thầm triển khai cho các nhà đầu tư mới, giúp họ không bỏ lỡ cơ hội mà vẫn kiểm soát rủi ro.
Ảnh trên: Nếu bạn bận rộn, một giải pháp “nhàn” hơn là nhờ đội ngũ phân tích chuyên nghiệp lọc và gợi ý danh mục – dịch vụ mà CASIN đang âm thầm triển khai cho các nhà đầu tư mới, giúp họ không bỏ lỡ cơ hội mà vẫn kiểm soát rủi ro.
12. Làm Thế Nào Để Định Giá Khi Công Ty Mua Cổ Phiếu Quỹ
Tôi hay dùng mô hình DCF điều chỉnh số cổ phiếu lưu hành, cộng biên an toàn 15 %. Nếu giá thị trường thấp hơn giá trị hợp lý ít nhất 20 % và ban lãnh đạo mua tối thiểu 3 % tổng số cổ phiếu, đó là “cửa sổ” tốt để mua. Mô hình còn tính đến sản lượng cổ phiếu quỹ dự kiến dùng ESOP 3 năm tới, tránh bị pha loãng ngược.
13. Q&A Nhanh Về Cổ Phiếu Quỹ
Hỏi: Công ty mua cổ phiếu quỹ bằng vay nợ có đáng lo?
Đáp: Có. Nếu hệ số nợ/VCSH vượt 1,0, rủi ro lãi vay đè EPS trong tương lai, hiệu ứng buyback dễ “xẹp” nhanh.
Hỏi: Công ty có được hủy cổ phiếu quỹ không?
Đáp: Được, song phải quyết tại ĐHĐCĐ. Hủy xong thì vốn điều lệ giảm, tỷ lệ sở hữu của bạn tăng – giống Mỹ nhưng hiếm áp dụng ở Việt Nam vì ảnh hưởng quyền phát hành sau này.
14. Kết Lại – Mua Hay Không Mua?
Câu trả lời nằm ở túi tiền và tầm nhìn của bạn. Cổ phiếu quỹ là con dao hai lưỡi: khi ban lãnh đạo minh bạch, nguồn tiền dồi dào, buyback là “thị thực” bảo chứng giá trị. Ngược lại, đó cũng có thể là tấm màn che cho dòng tiền yếu ớt. Vì vậy, hãy tự hỏi: mình đã đọc hết BCTC chưa, đã tính EPS điều chỉnh chưa, đã lập kế hoạch quản trị rủi ro chưa? Nếu thấy bối rối, một cố vấn chuyên biệt như CASIN sẵn sàng cùng bạn soi danh mục, đề xuất điểm mua bán và quan trọng nhất – bảo vệ vốn trong thị trường biến động. Đôi khi, có người đồng hành lặng lẽ nhưng đáng tin cậy, lại là lợi thế cạnh tranh lớn nhất.