Bạn đã bao giờ nhìn bảng giá trái phiếu trên HNX rồi chợt tự hỏi: “Tại sao con số yield kia bỗng tăng mạnh, còn chuyên gia thì trầm ngâm xem đường cong lợi suất dốc hay đảo?” Tôi từng bối rối y hệt bạn – cho đến khi nhận ra, đường cong ấy giống bản đồ thời tiết, báo trước nắng mưa của nền kinh tế. Bài viết này là cuộc dạo chơi có hướng dẫn viên: tôi kể chuyện, đưa ví dụ, gài vài câu hỏi khó để bạn tự đối thoại, để cuối cùng chính bạn quyết định được nên “mang áo mưa” hay “mặc áo phông” cho danh mục đầu tư.
1. Yield Là Gì Và Vì Sao Làm Chủ Khái Niệm Này Giúp Bạn Đỡ “Đau Ví”
Định nghĩa giản dị nhưng đủ sức nặng
Yield, hay lợi suất, là tỷ lệ phần trăm lợi nhuận bạn nhận trên giá mua trái phiếu. Nó nghe khô khan, nhưng hãy tưởng tượng bạn gửi tiết kiệm 1 tỷ đồng, ngân hàng báo 5 %/năm – con số 5 % ấy chính là yield. Với trái phiếu, yield luôn nhảy múa từng phút vì giá giao dịch biến động, lãi coupon cố định, và rủi ro thị trường thay đổi. Bạn vẫn thấy khó hình dung? Hãy nhớ cảm giác lãi suất tiết kiệm nhà băng hạ từ 8 % xuống 3 % giữa mùa dịch 2020. Lợi suất giảm, tiền lời bạn tuột mất – thế thôi.
Ba phiên bản yield bạn nhất định gặp
Current yield cho bạn số % lợi tức tại thời điểm mua, chẳng khác mấy việc tính tiền thuê đang thu so với giá căn hộ. Yield To Maturity (YTM) giống lời hứa trọn đời: giữ trái phiếu đến ngày đáo hạn, tái đầu tư coupon cùng mức lãi. Yield To Call thì rắc rối hơn chút, áp dụng khi doanh nghiệp giữ quyền “chuộc” về sớm. Bạn từng đặt cọc mua nhà, nhưng chủ đầu tư ép hủy vì “tìm được khách giá cao hơn” chưa? Tình huống đó khiến YTC phải cập nhật lại và, đôi khi, lợi suất thực nhận của bạn bỗng thấp hơn mong đợi.
Các bánh răng vận hành yield
Trái phiếu Chính phủ Việt Nam 10 Năm lao dốc từ 3,9 % cuối 2022 xuống 3,25 % giữa 2025 phần lớn do lạm phát giảm, Ngân hàng Nhà nước bơm thanh khoản hậu khủng hoảng trái phiếu doanh nghiệp. Tương tự, chỉ một dòng tweet của Fed rằng “có thể giảm lãi suất sớm”, yield toàn cầu sẽ đồng loạt hạ. Bạn có nhớ cú sập VN‑Index tháng 4‑2022 khi tin xấu về các lô TPDN? Lúc ấy, yield TPDN BĐS vọt lên 12 % còn TPCP 5 Y chỉ 3,2 %. Spread giãn ra, thị trường cổ phiếu rúng động. Yield không chỉ là con số – nó là nhịp tim nhà đầu tư.
2. Đường Cong Lợi Suất – Bản Đồ Khí Hậu Tài Chính
Hình dung nhanh
Xếp yield của trái phiếu theo kỳ hạn và nối chúng lại, bạn có đường cong lợi suất (yield curve). Khi đường cong dốc lên, kinh tế thường trên đà tăng; khi phẳng, thị trường phân vân; khi đảo, mưa bão suy thoái có thể gần kề. Vào cuối 2023, đường cong Mỹ đảo sâu nhất bốn thập kỷ – tín hiệu Fed sẽ phải xoay trục. Sớm 2024, VN-index nhích 12 % nhờ vốn ngoại kỳ vọng lãi suất hạ. Bây giờ, bạn đã thấy hai lá bài cùng một bộ: một bên là đường cong Mỹ, một bên là thị trường Việt Nam.
Vì sao nó đáng để bạn dốc công tìm hiểu
Đường cong lợi suất định giá mọi thứ: từ lãi suất vay mua xe ba gác của anh lái hàng rong, đến chi phí vốn của Vingroup phát hành trái phiếu quốc tế. Bạn nhớ “cơn sốt” IPO công nghệ 2021? Khi yield 10 Y Mỹ chỉ 1,3 %, vốn rẻ, định giá startup bay cao. Đến 2022, yield vọt 4 %, bong bóng nổ, hàng loạt cổ phiếu về mệnh giá. Học cách đọc đường cong là học cách nhìn trước ngã rẽ, để không phóng quá nhanh rồi phanh gấp đau ví.
3. Phân Loại Đường Cong Lợi Suất – Bốn Hình Thù Nhưng Muôn Vàn Câu Chuyện
Dốc lên – bữa tiệc lạc quan
CPI mục tiêu Việt Nam 2025 dao động 4 %, lãi suất điều hành hạ ba lần, trái phiếu dài hạn hấp dẫn hơn ngắn hạn. Khi thị trường tin vào tăng trưởng, đường cong dốc: kỳ hạn càng dài, yield càng cao. Nhà đầu tư sẵn sàng “khóa vốn” lâu hơn đổi lấy phần thưởng.
Phẳng – ngã ba do dự
Bạn từng đứng giữa quyết định có nên bỏ việc ổn định để khởi nghiệp? Thị trường cũng vậy. Khi yield 2Y và 10Y chỉ cách nhau vài điểm cơ bản, nhà đầu tư chờ tin mới. Tin tốt thì curve dốc lên, tin xấu thì đảo. Quý II‑2024, trái phiếu Việt Nam phẳng suốt sáu tuần, chứng khoán lình xình; doanh nghiệp trì hoãn phát hành nợ.
Đảo ngược – đoạn phim kinh dị
Ngắn hạn cao hơn dài hạn, báo hiệu cầu trú ẩn dài hạn tăng vọt vì nỗi lo suy thoái. Chiều cuối năm 2022, trái phiếu 2Y Mỹ 4,8 % vượt 10Y 3,7 %. Chín tháng sau, GDP Mỹ chững lại, Big Tech sa thải nhân viên, còn VN‑Index cũng lao dốc theo.
Gồ ghề – kịch bản “drama”
Có lúc curve cao nhất ở 5Y rồi hạ 10Y, 15Y – dấu vết của can thiệp thanh khoản và kỳ vọng kinh tế “nóng ngắn, lạnh dài”. Năm 2020, Việt Nam bơm gói hỗ trợ Covid ngắn hạn, làm đoạn trung kỳ 5Y cao nhất; đến 2021, gói dài hạn 350 k tỷ đồng khiến đoạn dài nhích lên, bớt gồ ghề.
4. Bootstrapping – Cách Một Data Nerd Tự Dựng Đường Cong
Khởi động với dữ liệu chuẩn
Bạn vào HNX lấy bảng giá TPCP, tải file csv. Mỗi trái phiếu có giá, coupon, ngày đáo hạn. Nhớ làm sạch dữ liệu: loại mã thanh khoản kém, gán lại ngày thanh toán coupon.
Từ giá sang yield
Công thức đơn giản: chiết khấu dòng coupon và mệnh giá về hiện tại để tìm yield. Excel hay Python đều làm được, song Python tiện hơn: vài dòng pandas, một vòng lặp tính IRR.
“Lột vỏ” trái phiếu bằng bootstrapping
Ý tưởng: tách yield zero‑coupon từng kỳ hạn, giống bóc hành tây – lớp ngoài nuôi lớp trong. Bạn bắt đầu từ trái phiếu 3 tháng, rồi 6 tháng… đến 10 năm. Có được yield zero, bạn nội suy (cubic spline) lấp lỗ hổng kỳ hạn lẻ.
Tận dụng kết quả
Có curve chuẩn, bạn so risk‑free rate với discount rate định giá cổ phiếu. Nhà đầu tư F0 hay hỏi: PE ngành xây dựng bao nhiêu thì “rẻ”? Câu trả lời phải cộng thêm premium so với yield 10Y, chứ không chỉ nhìn PE lịch sử.
5. Yếu Tố Khiến Đường Cong “Cong” Hơn – Ai Đang Kéo Sợi Dây
Chính sách tiền tệ
SBV hút ròng 40 ngàn tỷ qua tín phiếu 28 ngày quý I‑2025, yield 1M vọt 60 điểm cơ bản chỉ trong ba phiên. Ngược lại, OMO bơm 30 ngàn tỷ giúp yield đoạn ngắn hạ. Bạn thấy giống máy điều hoà, chỉnh nhiệt độ phòng? Quá nóng, ngân hàng trung ương “giảm nhiệt” – yield hạ; quá lạnh, họ “tăng nhiệt” – yield tăng.
Lạm phát kỳ vọng
CPI Việt Nam 12 tháng gần nhất 4,1 %, cao hơn mục tiêu 4 %. Thị trường đòi bù rủi ro trên kỳ hạn 7‑10Y, curve dốc mạnh. Khẩu vị rủi ro của bạn thay đổi thế nào nếu cà phê sáng mai tăng giá 30 %?
Cung trái phiếu
Kho bạc Nhà nước dự kiến phát hành 450 ngàn tỷ TPCP 2025, 55 % ở kỳ hạn 10‑15Y. Nhiều người sợ “dư cung” đẩy yield dài lên. Nhưng nếu cầu bảo hiểm và quỹ hưu trí hấp thụ tốt, curve có thể ổn định.
6. Đường Cong Lợi Suất Và Nghệ Thuật Dự Báo Kinh Tế – Đừng Tin Mù Quáng Nhưng Đừng Bỏ Qua
Lịch sử chứng minh gì
Từ 1960, Mỹ trải qua mười suy thoái; tám lần trước đó curve đảo. Nhưng 2019 curve Mỹ đảo, Covid mới là “thiên nga đen”. Điều này dạy chúng ta: yield curve là chỉ báo mạnh, nhưng không phải quả cầu pha lê.
Đặc thù Việt Nam
Trên 50 % TPCP do ngân hàng thương mại nắm giữ; khi họ cần thanh khoản, đoạn ngắn biến động mạnh, làm tín hiệu méo. Bạn chẳng thể xem đường cong Việt Nam và copy‑paste sách Mỹ. Bạn phải “dịch” qua bối cảnh: cấu trúc sở hữu, chính sách nhà nước, mức độ giao dịch.
Kết hợp chỉ báo khác
PMI sản xuất, tín dụng ngân hàng, và spread TPCP–TPDN đều hỗ trợ. Quý IV‑2024, PMI tụt 48 điểm, curve phẳng, tăng trưởng tín dụng co lại – bộ ba “làm tổ” cho suy giảm Q1‑2025. Nhưng cùng lúc, vốn FDI giải ngân 7 tỷ USD, giúp hạ cánh mềm. Không gì thay thế cái nhìn đa chiều.
7. Ứng Dụng Cho Nhà Đầu Tư Cá Nhân – Từ Biểu Đồ Thành Quyết Định Mua Bán
Chiến lược barbell khi curve phẳng
Bạn chia vốn: nửa vào TPCP 2Y, nửa vào 10Y. Nếu lãi suất tăng, trái phiếu dài giảm giá, song phần ngắn sắp đáo hạn tái đầu tư yield cao hơn, bù đắp. Đây giống ăn “bánh mì kẹp”: lớp bánh 2Y và 10Y kẹp rủi ro vào giữa, giảm sóng gió.
Khi curve đảo sâu – phòng thủ đa tầng
Bạn hạ margin cổ phiếu, nâng tỷ trọng tiền mặt, chọn ETF trái phiếu hoặc quỹ mở trái phiếu. 2022 nhiều F0 bỏ qua tín hiệu này, ôm cổ phiếu penny, rồi trả học phí đắt. Bạn có muốn lặp lại?
Curve dốc lên – khóa lợi suất dài hạn
Năm 2025, nếu yield 10Y > 3,5 %, bạn có thể mua trái phiếu doanh nghiệp AAA có bảo lãnh. Nhận coupon cao, còn giá vốn ít biến động. Hoặc, gửi tiết kiệm kỳ hạn 36 tháng, tránh tái đầu tư rủi ro lãi suất hạ.
8. Case Study Việt Nam 2020‑2025 – Đường Cong Kể Gì Về Năm Biến Động
Tháng 3‑2020, Covid nổ ra, SBV hạ lãi suất 4 lần, curve humped: đoạn 5Y 2,3 % cao hơn 10Y 3,0 %. Nhà đầu tư “chạy” trái phiếu trung hạn, mong an toàn.
Cuối 2022, khủng hoảng TPDN bất động sản khiến curve đảo: 2Y 4,2 %, 10Y 3,55 %. Gần một năm thị trường cổ phiếu thấp thỏm, GDP quý I‑2023 chỉ tăng 3,3 %.
Giữa 2025, lạm phát kiểm soát 4,1 %, SBV tung gói tái cấp vốn cho sản xuất, curve trở lại dốc: 3M 1,7 %, 10Y 3,25 %. VN‑Index phản ứng bằng ba tháng tăng 11 %, rồi điều chỉnh 4 % khi tin lãi suất thế giới khó giảm sâu. Đường cong không phải “đồng hồ vàng”, nhưng ai nhìn thường xuyên sẽ tránh cú phanh gấp.
9. Rủi Ro Khi Đọc Và Ứng Dụng Yield Curve – Nhận Diện Trước Khi Hứng Đạn
Rủi ro tái đầu tư
YTM giả định bạn tái đầu tư coupon cùng mức yield. Nhưng nếu curve đảo, coupon tái đầu tư lãi thấp, lợi suất thực hụt. Bạn từng tính thuê căn hộ giá tăng mỗi năm 10 % nhưng thị trường “đứng hình” chưa? Hụt hơi đúng nghĩa.
Thanh khoản mỏng
Trái phiếu dài 20‑30Y Việt Nam khớp lệnh lèo tèo. Bán lúc cần tiền, bid‑ask spread có thể 30‑40 điểm cơ bản. Chênh lệch này “ăn” luôn lợi nhuận hai quý đầu tư.
Chính sách bất ngờ
Một văn bản SBV về kiểm soát tín dụng bất động sản rạng sáng, chiều curve phẳng. Bài học 2022: hôm qua yield 3Y 2,7 %, hôm sau 4,1 %. Bạn có kịp xoay danh mục?
Tâm lý bầy đàn
FOMO cuốn hàng ngàn nhà đầu tư mua TPDN lãi 12‑13 % năm 2021, quên kiểm tra collateral. Khi doanh nghiệp vỡ thanh khoản, yield vọt, giá trái phiếu mất 30‑40 %. Phải đọc curve cùng bản cáo bạch – không thể tách rời.
10. Chiến Lược Quản Trị Danh Mục Trái Phiếu Theo Chu Kỳ – “Dùng Đầu, Chứ Đừng Dùng Cảm Xúc”
Phục hồi – curve dốc
Bạn “overweight” kỳ hạn 7‑10Y, kỳ vọng giá trái phiếu tăng khi lãi suất giảm. Ví dụ, TPCP 10Y mua ở yield 3,5 %, ba tháng sau yield 3,2 %, giá tăng gần 2 %. Lãi gộp coupon, bạn “ăn” kép.
Bùng nổ – curve phẳng
Thị trường nóng, Fed hoặc SBV có thể siết. Bạn giảm duration, ưu tiên 2‑5Y. Giống tay đua vào khúc cua, bạn hạ tốc tránh trượt bánh.
Hạ nhiệt – curve đảo
Bạn tăng tiền mặt, nắm SPDR Gold Shares, mua ETF tiền tệ. Khi đường cong phẳng trở lại, quay lại trái phiếu dài.
Suy thoái – curve phẳng đảo nông
Bắt đầu gom 10‑15Y mức yield cao, chờ chính sách nới lỏng. Ai mua TPCP 10Y Mỹ 4,5 % giữa 2022 đã hưởng trái ngọt cuối 2024 khi yield lùi 3,8 %.
11. Công Cụ Theo Dõi Yield Curve – “Đừng Lái Xe Mà Không Đồng Hồ Tốc Độ”
Bạn có thể tự tải dữ liệu HNX Bond Fixing hằng ngày, dùng Python vẽ curve. Hoặc, vào website Trading Economics, gõ “Vietnam Government Bond 10Y”. Dữ liệu Bloomberg VN Bond Composite thì trả phí nhưng đầy đủ hơn. Với F0, app Vietstock cũng có biểu đồ yield – tuy không đẹp như Bloomberg nhưng đủ dùng. Sau khi đọc bài, thử một lần vẽ curve, đặt cảnh báo khi 2Y vượt 10Y, bạn sẽ thấy mình “thở” đồng điệu cùng thị trường.
12. Những Sai Lầm Phổ Biến Khi Tự Diễn Giải Đường Cong – Tránh Kẻo Học Phí Cao
Sai lầm đầu tiên là chỉ nhìn chênh lệch 10Y‑2Y rồi phán “suy thoái chắc chắn”. Thực tế, phải kết hợp độ dốc toàn đoạn, khối lượng giao dịch, và tín hiệu credit spread. Sai lầm thứ hai là bỏ qua yếu tố “méo” do khối ngân hàng nắm trái phiếu. Cuối năm 2023, một báo kinh tế ghi dòng tít lớn “Curve đảo – kinh tế Việt sắp suy thoái”, khiến nhiều nhà đầu tư tháo chạy. Quý sau, GDP vẫn 5,7 %. Họ bán đáy vì sợ… nhầm.
13. Kết Luận – Đọc Đường Cong, Không Để Ví Cong
Sau gần 6 000 từ, bạn đã đi từ khái niệm “yield là gì” đến cách bootstrapping và cả chiến lược barbell. Quan trọng nhất, bạn biết tự hỏi: “Đọc xong, tôi làm gì ngay hôm nay?” Câu trả lời:
Bạn mở Excel, kéo dữ liệu HNX, vẽ đường cong, đánh dấu spread 10Y‑2Y. Bạn so yield risk‑free với kỳ vọng hoàn vốn dự án hay PE cổ phiếu. Bạn đặt nguyên tắc: đường cong phẳng quá lâu, giảm margin cổ phiếu; dốc lên sáng sủa, khóa lợi suất dài. Bạn không chạy theo “đám đông phòng chat”, vì đã có bản đồ riêng.
Nếu vẫn thấy lạc giữa số liệu và thuật toán, hãy nhớ: hành trình đầu tư không nhất thiết đơn độc. Một chuyên gia độc lập cùng bạn rà soát danh mục, điều chỉnh chiến lược – như đội ngũ CASIN đang làm – có thể giúp bạn ngủ yên hơn, đặc biệt trong thị trường nhiều “cú trượt”. Gọi đường dây nóng hoặc bấm nút messenger góc màn hình khi bạn đã sẵn sàng trao đổi.
Bây giờ, bạn thử nhìn lại tài khoản và hỏi: “Đường cong lợi suất của riêng tôi – kế hoạch tài chính, rủi ro, kỳ vọng – đang dốc lên, phẳng, hay đảo ngược?” Câu hỏi ấy, hơn bất cứ chỉ báo nào, định hình con đường đầu tư của bạn từ hôm nay.