Bạn có nhớ cảm giác khi nhận được tháng lương đầu tiên không? Tôi thì nhớ như in. Đó là một cảm giác lâng lâng, tự hào và một chút choáng ngợp. Cầm những đồng tiền đầu tiên do chính mình làm ra, suy nghĩ đầu tiên lóe lên trong đầu tôi lúc đó là gì bạn biết không? “Phải mua một chiếc điện thoại thật xịn, một bộ quần áo hàng hiệu, phải tự thưởng cho mình một bữa ăn sang chảnh”. Và tôi đã làm thế. Cảm giác thật tuyệt vời… trong khoảnh khắc. Nhưng rồi tháng nào cũng như tháng nào, tiền lương về rồi lại đi, tôi vẫn loay hoay trong vòng luẩn quẩn kiếm tiền – tiêu tiền mà không hiểu tại sao mình làm việc chăm chỉ mà tài sản chẳng thấy đâu.
Mãi cho đến sau này, khi thực sự nghiêm túc với con đường tài chính của mình, tôi mới vỡ lẽ ra một sự thật đau đớn: tôi đã dành phần lớn số tiền mồ hôi nước mắt của mình để mua về những tiêu sản. Tôi đã tự tay lấy tiền ra khỏi túi mình một cách vô thức. Câu chuyện của tôi có lẽ cũng là câu chuyện của rất nhiều bạn trẻ ngoài kia, những người đang ở độ tuổi 22+, đầy nhiệt huyết, kiếm được tiền nhưng lại chưa thực sự hiểu về cách đồng tiền vận hành. Bài viết này không phải là một bài giảng lý thuyết khô khan, mà là một cuộc trò chuyện chân thành từ một người đã từng trải, để giúp bạn hiểu rõ tiêu sản là gì và làm thế nào để xây dựng một tương lai tài chính vững vàng hơn.
1. Định nghĩa “chuẩn không cần chỉnh” về tiêu sản là gì?
Nếu bạn tìm kiếm trên Google, sẽ có hàng trăm định nghĩa học thuật. Nhưng hãy quên chúng đi. Tôi muốn bạn nhớ một định nghĩa duy nhất, đơn giản đến mức một đứa trẻ cũng có thể hiểu, được chia sẻ bởi Robert Kiyosaki, tác giả cuốn sách “Cha Giàu Cha Nghèo” đã làm thay đổi tư duy của hàng triệu người trên thế giới.
Tiêu sản là tất cả những thứ LẤY tiền ra khỏi túi của bạn.
Đúng vậy, chỉ đơn giản thế thôi. Bất cứ thứ gì bạn sở hữu mà nó không ngừng “moi” tiền của bạn cho chi phí vận hành, bảo trì, sửa chữa, nâng cấp, trả lãi… thì đó chính là tiêu sản. Nó không tạo ra thu nhập, mà chỉ tạo ra chi phí. Càng sở hữu nhiều tiêu sản, bạn càng phải làm việc vất vả hơn để “nuôi” chúng, và dòng tiền của bạn sẽ ngày càng eo hẹp.
Ảnh trên: Tiêu Sản Là Gì
2. Vậy người anh em song sinh “Tài sản” là gì?
Để hiểu rõ về tiêu sản, chúng ta không thể không nhắc đến người anh em song sinh của nó: Tài sản. Cũng theo định nghĩa của Robert Kiyosaki:
Tài sản là tất cả những thứ BỎ tiền vào túi của bạn.
Tài sản là những thứ tạo ra thu nhập cho bạn, ngay cả khi bạn đang ngủ. Chúng làm việc cho bạn, giúp dòng tiền của bạn ngày một dồi dào hơn. Mục tiêu của việc quản lý tài chính cá nhân thông minh chính là dùng tiền của mình để mua tài sản, chứ không phải tiêu sản.
3. “Soi” chi tiết cách phân biệt tài sản và tiêu sản
Sự khác biệt nghe qua có vẻ đơn giản, nhưng trong thực tế, ranh giới giữa chúng đôi khi rất mong manh. Rất nhiều người, kể cả những người có thu nhập cao, vẫn nhầm lẫn tai hại. Hãy cùng mổ xẻ qua những ví dụ thực tế nhé.
Ví dụ kinh điển: Hai người bạn cùng mua một chiếc xe máy xịn giá 50 triệu đồng.
– Bạn A: Dùng xe để đi làm hàng ngày, cuối tuần đi cà phê, du lịch. Mỗi tháng, bạn A phải tốn tiền xăng xe, bảo dưỡng, gửi xe, sửa chữa… Chiếc xe này liên tục LẤY tiền ra khỏi túi bạn A. Trong trường hợp này, chiếc xe là một tiêu sản điển hình.
– Bạn B: Cũng dùng xe để đi làm, nhưng ngoài giờ, bạn B dùng chính chiếc xe đó để chạy xe công nghệ, giao hàng. Mỗi tháng, sau khi trừ hết chi phí xăng xe, bảo dưỡng, bạn B vẫn có thêm một khoản thu nhập. Chiếc xe này đang BỎ tiền vào túi bạn B. Lúc này, nó đã trở thành một Tài sản.
Bạn thấy đấy, bản thân sự vật không quyết định nó là tài sản hay tiêu sản, mà chính cách bạn sử dụng nó mới là yếu tố quyết định.
Ảnh trên: Phân biệt giữa tài sản và tiêu sản
4. Căn nhà bạn đang ở – Tài sản lớn nhất hay tiêu sản khổng lồ?
Đây là một trong những cuộc tranh luận lớn nhất và cũng là sai lầm phổ biến nhất của người Việt Nam. Chúng ta thường được dạy rằng “an cư lạc nghiệp”, phải có một căn nhà thì mới ổn định. Nhiều người tự hào nói rằng: “Tài sản lớn nhất của tôi là căn nhà này”.
Nhưng hãy thành thật với nhau và áp dụng định nghĩa ở trên nhé. Căn nhà bạn đang ở có bỏ tiền vào túi bạn hàng tháng không? Hay nó đang lấy tiền ra khỏi túi bạn?
– Chi phí hàng tháng: Tiền điện, nước, internet, phí quản lý chung cư, phí bảo trì, tiền sửa chữa khi có thứ gì đó hỏng hóc (bóng đèn cháy, ống nước rò rỉ, điều hòa hết gas…).
– Chi phí lớn định kỳ: Vài năm phải sơn lại nhà, sửa chữa lớn, nâng cấp nội thất…
– Nếu bạn vay ngân hàng để mua nhà: Hàng tháng bạn phải oằn mình trả cả gốc lẫn lãi. Đây là khoản chi phí khổng lồ và kéo dài hàng chục năm.
Rõ ràng, nếu chỉ để ở, căn nhà đang LẤY tiền ra khỏi túi bạn. Theo định nghĩa tài chính, nó là một tiêu sản. Một tiêu sản khổng lồ.
4.1. Vậy khi nào căn nhà trở thành tài sản?
Ảnh trên: Căn nhà chỉ trở thành tài sản khi nó tạo ra thu nhập cho bạn – Bạn mua một căn nhà và cho thuê, dòng tiền thu về từ tiền thuê sau khi trừ hết chi phí (trả lãi vay, bảo trì, thuế…) là số dương.
Căn nhà chỉ trở thành tài sản khi nó tạo ra thu nhập cho bạn. Ví dụ:
– Bạn mua một căn nhà và cho thuê, dòng tiền thu về từ tiền thuê sau khi trừ hết chi phí (trả lãi vay, bảo trì, thuế…) là số dương.
– Bạn ở một phòng, các phòng còn lại cho thuê.
– Bạn mua một mảnh đất ở vị trí tiềm năng, sau một thời gian giá đất tăng vọt và bạn bán đi thu về lợi nhuận (lợi nhuận vốn).
Hiểu rõ điều này không có nghĩa là bạn không nên mua nhà để ở. Ngôi nhà mang lại giá trị về sự an toàn, ổn định và cảm xúc. Nhưng về mặt tư duy tài chính, bạn cần nhận thức rõ rằng đó là một khoản chi tiêu lớn, một tiêu sản, chứ không phải một khoản đầu tư sinh lời hàng tháng. Việc nhận thức đúng đắn này sẽ giúp bạn có kế hoạch tài chính phù hợp, tránh việc dồn hết tiền bạc vào một tiêu sản mà bỏ lỡ các cơ hội xây dựng các cột tài sản khác.
5. Chiếc ô tô – Giấc mơ hào nhoáng hay gánh nặng tài chính?
“Sau khi mua ô tô, tôi mới nhận ra mình không chỉ mua một cái xe, mà mua cả một cái trạm xăng, một cái gara, một tiệm sửa xe và một công ty bảo hiểm”. Đây là câu nói đùa mà thật của rất nhiều chủ xe.
Mua xe là tài sản hay tiêu sản? Với hơn 95% người dùng cá nhân, câu trả lời chắc chắn là tiêu sản.
– Khấu hao: Chiếc xe mất giá ngay khi bạn lăn bánh ra khỏi showroom. Mỗi năm, giá trị của nó lại giảm đi một khoản đáng kể.
– Chi phí nuôi xe: Xăng, dầu, bảo hiểm vật chất, bảo hiểm trách nhiệm dân sự, phí đường bộ, phí đăng kiểm, phí gửi xe hàng tháng, chi phí rửa xe, bảo dưỡng định kỳ, sửa chữa đột xuất… Tổng chi phí này có thể lên tới vài triệu, thậm chí hàng chục triệu mỗi tháng tùy loại xe.
Việc mua một chiếc xe vượt quá khả năng tài chính chỉ để “bằng bạn bằng bè” là một trong những sai lầm tài chính nghiêm trọng nhất, nó bào mòn khả năng tích sản của bạn một cách khủng khiếp.
Ảnh trên: Chiếc ô tô – Giấc mơ hào nhoáng hay gánh nặng tài chính?
6. Nhận diện những tiêu sản “tàng hình” trong cuộc sống hiện đại
Ngoài nhà và xe, có vô số tiêu sản khác đang âm thầm “đốt tiền” của bạn mỗi ngày. Bạn có nhận ra chúng không?
– Điện thoại đời mới nhất: Bạn thực sự cần những tính năng mới đó, hay chỉ vì cảm giác “sành điệu”? Chiếc điện thoại cũ vẫn đang dùng tốt.
– Quần áo, túi xách hàng hiệu: Chúng giúp bạn tự tin, nhưng liệu có cần thiết phải chạy theo mốt một cách vô tội vạ?
– Thẻ tín dụng (nếu không biết quản lý): Nó tạo ra ảo giác bạn có nhiều tiền hơn thực tế, dẫn đến chi tiêu bốc đồng và cuối cùng là gánh nặng nợ xấu. Lãi suất thẻ tín dụng là một trong những loại lãi suất cao nhất.
– Những món đồ công nghệ không dùng đến: Máy ảnh xịn mua về chụp được vài lần rồi cất tủ, máy chạy bộ biến thành cái giá treo đồ…
– Những kỳ nghỉ sang chảnh trả góp: Tận hưởng trước, trả nợ sau. Kỳ nghỉ kết thúc nhưng gánh nặng tài chính thì còn mãi.
Hãy thử một lần ngồi xuống, ghi lại tất cả những thứ bạn đang sở hữu và các khoản chi tiêu hàng tháng. Bạn sẽ giật mình khi nhận ra mình đang phải “nuôi” nhiều tiêu sản đến mức nào.
Ảnh trên: Thẻ tín dụng (nếu không biết quản lý) – Nó tạo ra ảo giác bạn có nhiều tiền hơn thực tế, dẫn đến chi tiêu bốc đồng và cuối cùng là gánh nặng nợ xấu. Lãi suất thẻ tín dụng là một trong những loại lãi suất cao nhất.
7. Tâm lý học đằng sau việc mua tiêu sản: Tại sao chúng ta biết mà vẫn lao vào?
Hiểu định nghĩa là một chuyện, chống lại cám dỗ lại là chuyện khác. Tại sao chúng ta vẫn mua tiêu sản dù biết nó không tốt cho túi tiền?
– Áp lực xã hội (Social Proof): Thấy bạn bè, đồng nghiệp có xe mới, nhà mới, điện thoại mới, chúng ta cảm thấy mình phải có nếu không muốn bị coi là “kém cỏi”.
– Phần thưởng tức thì (Instant Gratification): Cảm giác thỏa mãn, sung sướng ngay lập tức khi sở hữu một món đồ mới. Bộ não chúng ta tiết ra dopamine, một chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác hưng phấn. Cảm giác này gây nghiện.
– Quảng cáo và Tiếp thị: Các thương hiệu chi hàng tỷ đô la để khiến bạn tin rằng bạn sẽ hạnh phúc hơn, thành công hơn, hấp dẫn hơn nếu sở hữu sản phẩm của họ.
– Nhầm lẫn giữa “Muốn” và “Cần”: Chúng ta CẦN một phương tiện đi lại, nhưng chúng ta MUỐN một chiếc xe sang. Chúng ta CẦN quần áo để mặc, nhưng chúng ta MUỐN những bộ đồ hàng hiệu.
Nhận diện được những cái bẫy tâm lý này là bước đầu tiên để bạn có những quyết định chi tiêu thông minh hơn. Trước khi mua một món đồ đắt tiền, hãy tự hỏi: “Mình thực sự CẦN nó, hay mình chỉ MUỐN nó? Mua nó xong, cuộc sống của mình có thực sự tốt hơn về lâu dài không?”.
Ảnh trên: Áp lực xã hội (Social Proof) – Thấy bạn bè, đồng nghiệp có xe mới, nhà mới, điện thoại mới, chúng ta cảm thấy mình phải có nếu không muốn bị coi là “kém cỏi”.
8. Tác động của tiêu sản và lạm phát đến tương lai tài chính của bạn
Hãy tưởng tượng bạn có 1 tỷ đồng.
– Người A: Dùng 1 tỷ đó mua một chiếc xe sang. Sau 5 năm, giá trị chiếc xe có thể chỉ còn 500 triệu. Trong 5 năm đó, người A tốn thêm khoảng 300-400 triệu tiền “nuôi” xe. Tổng cộng, tài sản của anh ta đã bốc hơi khoảng 800-900 triệu.
– Người B: Dùng 1 tỷ đó để đầu tư vào một danh mục tài sản tốt (ví dụ: cổ phiếu của các công ty tăng trưởng, bất động sản cho thuê…). Giả sử lợi nhuận trung bình 15%/năm. Sau 5 năm, nhờ sức mạnh của lãi kép, 1 tỷ ban đầu có thể đã trở thành hơn 2 tỷ.
Sự khác biệt thật khủng khiếp phải không? Đó chính là sức mạnh của việc tập trung vào tài sản thay vì tiêu sản.
Chưa hết, chúng ta còn phải đối mặt với một kẻ thù giấu mặt là lạm phát. Lạm phát làm cho đồng tiền của bạn mất giá theo thời gian. Nếu bạn chỉ giữ tiền mặt hoặc đổ tiền vào tiêu sản (vốn đã mất giá), tài sản ròng của bạn thực chất đang bị “bào mòn kép” bởi cả khấu hao và lạm phát. Cách duy nhất để chiến thắng lạm phát là sở hữu những tài sản có khả năng tăng giá hoặc tạo ra dòng tiền vượt trên tỷ lệ lạm phát.
9. Xây dựng “Bảng cân đối tài chính cá nhân”: Bước đầu tiên để kiểm soát vận mệnh
Ảnh trên: Xây dựng “Bảng cân đối tài chính cá nhân”
Nói nãy giờ có lẽ đã đủ, giờ là lúc hành động. Hãy thử làm một bài tập đơn giản nhưng cực kỳ quyền lực: lập bảng cân đối tài chính cá nhân. Đừng lo, nó không phức tạp như kế toán doanh nghiệp đâu. Bạn chỉ cần một tờ giấy và một cây bút, chia làm 2 cột: TÀI SẢN và TIÊU SẢN.
– Cột TÀI SẢN: Liệt kê tất cả những gì BỎ tiền vào túi bạn.
Tiền gửi tiết kiệm sinh lãi
Cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ
Bất động sản cho thuê
Bản quyền, sở hữu trí tuệ tạo ra thu nhập
Vốn góp kinh doanh sinh lời
…
– Cột TIÊU SẢN (và Nợ): Liệt kê tất cả những gì LẤY tiền ra khỏi túi bạn.
Nhà đang ở (nếu không tạo ra thu nhập)
Xe đang đi (nếu không tạo ra thu nhập)
Dư nợ thẻ tín dụng
Các khoản vay tiêu dùng (mua điện thoại, xe máy trả góp…)
Các khoản vay thế chấp ngân hàng
…
Sau khi liệt kê xong, hãy nhìn vào bức tranh tổng thể. Cột nào đang “nặng” hơn? Dòng tiền của bạn đang chảy về đâu? Bài tập này sẽ cho bạn một cái nhìn trung thực đến phũ phàng về tình hình tài chính hiện tại của mình.
10. Chiến lược “dọn dẹp” tiêu sản và xây dựng đế chế tài sản
Biết được vấn đề rồi, giải pháp là gì? Đây là một lộ trình gợi ý để bạn từng bước thay đổi cán cân tài chính của mình.
10.1. Ngưng tích lũy thêm tiêu sản không cần thiết
Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Hãy thực hành “chủ nghĩa tối giản” trong chi tiêu. Trước mỗi quyết định mua sắm, hãy áp dụng quy tắc 72 giờ: nếu sau 72 giờ bạn vẫn còn thực sự muốn và cần món đồ đó, hãy cân nhắc mua. Thường thì cảm xúc bốc đồng sẽ qua đi.
10.2. Lên kế hoạch xử lý các khoản nợ xấu Nợ xấu
Ảnh trên: Lên kế hoạch xử lý các khoản nợ xấu Nợ xấu
như thẻ tín dụng, vay tiêu dùng lãi suất cao chính là những tiêu sản độc hại nhất. Chúng ăn mòn tài sản của bạn với tốc độ chóng mặt. Hãy ưu tiên trả hết các khoản nợ này càng sớm càng tốt, bắt đầu từ khoản có lãi suất cao nhất.
10.3. Tăng thu nhập, tiết kiệm và tích sản
Hãy tìm cách gia tăng thu nhập từ công việc chính hoặc làm thêm các công việc phụ. Dành ra một tỷ lệ cố định trong thu nhập hàng tháng (ví dụ 10-20-30% hoặc hơn) để tích sản. Số tiền này tuyệt đối không được dùng để mua tiêu sản.
11. Biến tiêu sản thành tài sản: Tư duy của người giàu
Đây là một cấp độ tư duy cao hơn. Thay vì chỉ đơn thuần loại bỏ tiêu sản, những người có tư duy tài chính tốt sẽ tìm cách chuyển hóa tiêu sản thành tài sản.
– Kiến thức: Một khóa học đắt tiền là tiêu sản nếu bạn học xong rồi để đó. Nhưng nó sẽ là một tài sản vô giá nếu bạn áp dụng kiến thức đó để tăng lương, thăng chức hoặc bắt đầu kinh doanh.
– Chiếc máy tính xách tay: Là tiêu sản nếu chỉ dùng để lướt web, xem phim. Nhưng nó là tài sản nếu bạn dùng nó để làm việc tự do, thiết kế, lập trình và kiếm tiền.
– Ngôi nhà của bạn: Có thể biến một phần thành tài sản bằng cách cho thuê một phòng trống, hoặc cho thuê cả nhà vào những dịp lễ Tết nếu bạn về quê.
Hãy luôn đặt câu hỏi: “Làm thế nào để thứ này có thể kiếm tiền cho mình?”.
Ảnh trên: Kiến thức – Một khóa học đắt tiền là tiêu sản nếu bạn học xong rồi để đó. Nhưng nó sẽ là một tài sản vô giá nếu bạn áp dụng kiến thức đó để tăng lương, thăng chức hoặc bắt đầu kinh doanh.
12. Bước ngoặt quan trọng: Từ tích lũy tiền sang đầu tư tài sản
Sau khi đã quản lý tốt chi tiêu, dọn dẹp tiêu sản và có được một khoản tiền tiết kiệm, bạn sẽ đứng trước một ngã rẽ quan trọng: Làm gì với số tiền này? Gửi tiết kiệm ngân hàng là một lựa chọn an toàn, nhưng lợi nhuận thường chỉ đủ hoặc thấp hơn lạm phát. Để thực sự xây dựng sự giàu có và đạt tới tự do tài chính, bạn phải bước vào thế giới đầu tư.
Đây chính là lúc mà nhiều người cảm thấy bối rối và lo sợ nhất. Đầu tư vào đâu? Cổ phiếu, trái phiếu, vàng, hay bất động sản? Thị trường chứng khoán đầy biến động, làm sao để không bị mất tiền? Bạn đã bao giờ cảm thấy choáng ngợp trước hàng ngàn mã cổ phiếu trên bảng điện tử, không biết nên bắt đầu từ đâu chưa? Bạn đã từng thử đầu tư theo “phím hàng” và rồi thua lỗ?
Đây là lúc việc có một người đồng hành, một chuyên gia thực thụ trở nên vô cùng giá trị. Đối với nhà đầu tư chứng khoán, đặc biệt là những người mới, CASIN không chỉ đơn thuần là một công ty tư vấn. Chúng tôi hiểu rằng điều bạn cần không phải là những lời khuyên mua bán chớp nhoáng. Khác với các môi giới truyền thống chỉ chú trọng vào phí giao dịch, CASIN định vị mình là người bạn đồng hành trung và dài hạn, giúp bạn bảo vệ vốn và tạo lợi nhuận ổn định. Chúng tôi sẽ cùng bạn xây dựng một chiến lược cá nhân hóa, phù hợp với khẩu vị rủi ro và mục tiêu tài chính của riêng bạn, từ đó mang lại sự an tâm tuyệt đối và giúp tài sản của bạn tăng trưởng một cách bền vững. Việc có một chuyên gia cùng bạn lên phương án đầu tư, xem xét danh mục và mục tiêu là điều rất cần thiết, đặc biệt trong một thị trường đầy biến động như hiện nay.
Ảnh trên: Dịch Vụ Tư Vấn Và Đầu Tư Chứng Khoán CASIN
13. Kết luận: Quyền năng lựa chọn nằm trong tay bạn
Hành trình tài chính của mỗi người là một câu chuyện riêng. Không có công thức nào đúng cho tất cả mọi người. Việc hiểu rõ tiêu sản là gì và sự khác biệt cốt lõi giữa tiêu sản và tài sản không phải để bạn sống một cuộc đời hà tiện, khổ hạnh, không dám chi tiêu. Hoàn toàn không! Bạn vẫn có thể tận hưởng cuộc sống, mua những thứ mình thích.
Ý nghĩa thực sự của nó là mang lại cho bạn QUYỀN NĂNG LỰA CHỌN. Bạn lựa chọn một cách có ý thức. Bạn hiểu rõ cái giá phải trả cho mỗi quyết định chi tiêu. Bạn biết khi nào nên nói “Không” với những cám dỗ nhất thời để nói “Có” với một tương lai tự do và vững vàng hơn.
Thay vì làm nô lệ cho đồng tiền và những tiêu sản, hãy bắt đầu học cách bắt chúng phải phục vụ cho mục tiêu của bạn. Hãy bắt đầu xây dựng cột tài sản của mình, dù chỉ từ những viên gạch nhỏ nhất. Ngày hôm nay, ngay sau khi đọc bài viết này, hãy dành 15 phút để nhìn lại tài chính của mình. Một hành động nhỏ có thể tạo ra sự thay đổi lớn lao. Tương lai tài chính của bạn không được quyết định bởi số tiền bạn kiếm được, mà bởi cách bạn quản lý nó. Chúc bạn sớm làm chủ được cuộc chơi tiền bạc của chính mình!