Bạn có từng ngồi tính ngược dòng xem khoản đầu tư của mình lời bao nhiêu, rồi bối rối vì mỗi năm lỗ lãi lên xuống khác nhau? Đó là lúc lợi nhuận bình quân bước vào và mách bạn bức tranh thực chất chứ không phải khoảnh khắc “đỏ – xanh” nhất thời. Thế nhưng, lợi nhuận bình quân là gì, tại sao giới đầu tư lẫn doanh nghiệp đều bận tâm, và làm sao ứng dụng chỉ số này để ra quyết định chính xác hơn? Bài viết sau không chỉ giải đáp trọn vẹn mà còn mang đến vô số ví dụ Việt hóa, số liệu cập nhật 2024–2025 và kinh nghiệm thực chiến – đúng chất “đọc xong là làm được”.
1. Khái Niệm Và Tầm Quan Trọng Của Lợi Nhuận Bình Quân
Lợi nhuận bình quân là gì? Đơn giản, đó là mức lợi nhuận trung bình (thường tính theo năm) mà một doanh nghiệp hoặc khoản đầu tư tạo ra trong một giai đoạn nhất định. Trong kinh doanh, chỉ số này thường lấy lợi nhuận sau thuế chia cho số năm khảo sát. Còn với nhà đầu tư cá nhân, bạn có thể lấy tổng lợi nhuận ròng từ cổ phiếu, trái phiếu, quỹ… trong 3 – 5 năm rồi chia bình quân.
Lý do chỉ số này “được lòng” các phân tích viên đến vậy là vì nó làm phẳng các cú sốc ngắn hạn. Hãy tưởng tượng VN-Index lao dốc hơn 30 % năm 2022 và bật tăng 17 % năm 2023 – nếu chỉ nhìn từng năm, cảm xúc bạn sẽ chao đảo. Nhưng khi gộp hai năm, lợi nhuận bình quân của chỉ số chỉ còn xấp xỉ –8 %, bức tranh bỗng… dễ thở hơn để lên kế hoạch.
Không dừng ở đó, ngân hàng thường tham chiếu lợi nhuận bình quân 3 năm gần nhất của doanh nghiệp trước khi chấp thuận hạn mức tín dụng; quỹ đầu tư xem xét chỉ số này để đánh giá độ ổn định dòng tiền; các công ty niêm yết còn dựa vào lợi nhuận bình quân ngành khi đặt KPI cho CEO.
Ảnh trên: Lợi Nhuận Bình Quân Là Gì
2. Công Thức Tính Lợi Nhuận Bình Quân Chi Tiết
Công thức gốc: Lợi nhuận bình quân = (Tổng lợi nhuận ròng trong n năm) ÷ n.
Ví dụ: Công ty A lãi lần lượt 50, 40, –10, 70 tỷ đồng giai đoạn 2021 – 2024. Tổng lãi = 150 tỷ; lợi nhuận bình quân = 150 ÷ 4 = 37,5 tỷ.
Bạn muốn chuẩn hơn? Hãy dùng giá trị hiện tại (discounted average profit) để loại bỏ biến động lạm phát. Khi đó, mỗi năm sẽ “được” chiết khấu về hiện tại bằng 1 ÷ (1 + r)^t, trong đó r là lãi suất chiết khấu, t là số năm. Công thức tuy nặng tính toán nhưng mô hình Excel cơ bản là đủ, và bạn sẽ có lợi nhuận bình quân sau chiết khấu – cực kỳ hữu ích khi so sánh hai doanh nghiệp hoạt động trong môi trường lãi suất khác nhau.
3. Phân Biệt Lợi Nhuận Bình Quân, Lợi Nhuận Kỳ Vọng Và ROE
Rất nhiều F0 nhầm lợi nhuận bình quân với lợi nhuận kỳ vọng (expected profit) – vốn là giá trị trung bình có trọng số xác suất của các kịch bản tương lai, chứ chưa diễn ra. Ví dụ, nếu bạn dự báo thị trường có 60 % xác suất tăng 10 % và 40 % xác suất giảm 5 %, lợi nhuận kỳ vọng tạm tính: 0,6 × 10 % + 0,4 × (–5 %) = 4 %. Trong khi đó, lợi nhuận bình quân phản ánh quá khứ đã xảy ra.
Cũng dễ nhầm với ROE (Return on Equity) – tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu. ROE cao có thể đi kèm đòn bẩy nợ lớn, nhưng lợi nhuận bình quân thấp nếu doanh nghiệp mới tăng trưởng mạnh một năm gần đây. Vậy nên, khi đọc báo cáo tài chính, bạn cần cả hai chỉ số: ROE cho khả năng sinh lời vốn tự có; lợi nhuận bình quân cho độ ổn định.
Ảnh trên: ROE (Return on Equity) – tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu.
4. Ý Nghĩa Của Lợi Nhuận Bình Quân Trong Đầu Tư Chứng Khoán
Đối với cá nhân, lợi nhuận bình quân là chiếc la bàn định hướng khẩu vị rủi ro. Năm 2024, theo thống kê của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, nhà đầu tư nắm giữ danh mục cổ phiếu blue-chip trung bình đạt lợi nhuận bình quân 12 %/năm trong 5 năm, trong khi nhóm mid-cap chỉ 7 %. Dùng chỉ số này, bạn dễ dàng điều chỉnh tỷ trọng vốn: ai thích an toàn sẽ “nằm” blue-chip nhiều hơn; ai muốn bứt phá có thể tách danh mục thành 70 % blue-chip, 30 % mid-cap rồi đo lại lợi nhuận bình quân kỳ vọng.
Ngoài ra, các quỹ hưu trí tại Việt Nam mới hình thành thường quy định: cổ phiếu chọn lọc phải có lợi nhuận bình quân dương liên tục 5 năm liền. Vì vậy, việc hiểu và tính đúng chỉ số này chẳng khác nào tấm “vé vào cửa” nếu doanh nghiệp muốn hút vốn tổ chức.
Theo dữ liệu tổng hợp đến cuối quý I/2025, ngành Ngân hàng ghi nhận lợi nhuận bình quân 5 năm gần nhất khoảng 15 %/năm, dẫn đầu thị trường. Ngành Bất động sản, sau cú siết tín dụng 2022, rơi xuống 4 %. Ngành Công nghệ thông tin (với đại diện FPT) duy trì 18 %. Con số này tạo nên phân hóa rõ rệt dòng tiền: PE trung vị của ngành Công nghệ đang cao gấp 1,6 lần Bất động sản; nhà đầu tư sẵn sàng trả “phí kỳ vọng” cho lợi nhuận ổn định.
Bạn đọc có thể kiểm chứng bằng cách lấy báo cáo tài chính kiểm toán 2020 – 2024, cộng lợi nhuận sau thuế từng năm và chia 5. Với Excel, việc vẽ đồ thị lợi nhuận bình quân vs. vốn hóa giúp bạn hình dung doanh nghiệp nào đang “rẻ” hay “đắt” tương đối.
Thứ nhất, biên lợi nhuận gộp: khi giá nguyên liệu (thép, xăng dầu) giảm, biên gộp co giãn mạnh, kéo theo lợi nhuận bình quân cải thiện. Thứ hai, đòn bẩy tài chính: nợ cao khuếch đại lỗ lãi, khiến chỉ số bình quân kém ổn định. Thứ ba, môi trường lãi suất: năm 2024 Ngân hàng Nhà nước hạ lãi suất điều hành 3 lần, giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí vay, lợi nhuận bình quân nhiều ngành bật lên. Thứ tư, chu kỳ kinh tế: ngành hóa chất hưởng lợi giá ure 2021, nhưng tới 2023 giá giảm sâu, lợi nhuận bình quân hai năm liền đi xuống.
Bạn có thể mô phỏng trên một file Google Sheets: điều chỉnh biên gộp, lãi suất, tỷ lệ nợ và quan sát đường lợi nhuận bình quân thay đổi – một bài test nhanh để hiểu độ nhạy khoản đầu tư.
Ảnh trên: Đối với cá nhân, lợi nhuận bình quân là chiếc la bàn định hướng khẩu vị rủi ro.
5. Chiến Lược Nâng Cao Lợi Nhuận Bình Quân
Doanh nghiệp không thể bật nút “tăng lãi” một sớm một chiều, song vẫn có ba “đòn bẩy” hữu hiệu: mở rộng thị trường ngách, tối ưu chi phí vận hành và tái cấu trúc danh mục sản phẩm. Năm 2023, Công ty Sữa số 1 Việt Nam cắt giảm 30 % SKU ít lợi nhuận, dồn nguồn lực cho sữa hạt cao cấp, kết quả lợi nhuận bình quân 3 năm đã tăng từ 9 % lên 12 %. Với nhà đầu tư cá nhân, cách nhanh nhất để cải thiện chỉ số là tái cân đối danh mục: bán bớt mã lỗ sâu, chuyển sang mã có xu hướng lợi nhuận ổn định, hoặc đưa thêm quỹ ETF phòng thủ. Lưu ý, đừng “nuôi” cổ phiếu thua lỗ với hy vọng hoàn vốn – hiệu ứng kỳ vọng sai khiến lợi nhuận bình quân bị kéo xuống rất lâu.
Một là, xem lợi nhuận bình quân như “thần số học”, bỏ qua chất lượng lợi nhuận. Công ty có lợi nhuận bình quân cao nhờ bán tài sản một lần rõ ràng kém bền vững. Hai là, chỉ lấy 2 – 3 năm gần nhất – giai đoạn vốn dĩ “đẹp” – rồi suy ra tương lai. Ba là, so sánh ngang xương giữa hai doanh nghiệp khác ngành. Bạn hãy thử tưởng tượng so lợi nhuận bình quân của một hãng công nghệ với một nhà máy thủy điện; biên lợi nhuận, chu kỳ, cấu trúc đòn bẩy khác nhau hoàn toàn. Bốn là, không điều chỉnh lạm phát: 1 tỷ năm 2015 không thể bằng 1 tỷ năm 2025 khi CPI cộng dồn đã trên 40 %.
6. Case Study: FPT Và Hành Trình Tăng Lợi Nhuận Bình Quân 2019 – 2024
FPT được giới phân tích gọi vui “cỗ máy in tiền”. Lợi nhuận sau thuế của tập đoàn tăng đều: 2019 = 4,7 nghìn tỷ; 2020 = 5,3; 2021 = 6,0; 2022 = 6,6; 2023 = 8,1; 2024 ước đạt 9,4 nghìn tỷ. Lợi nhuận bình quân 5 năm (2020 – 2024) vì thế đạt xấp xỉ 7,1 nghìn tỷ, cao hơn 38 % kỳ 2015 – 2019. Bí quyết? Chuyển dịch từ dịch vụ CNTT trong nước sang chuyển đổi số toàn cầu, biên lãi gộp khối xuất khẩu phần mềm 2024 đã 29 %. Bài học rút ra: nâng chất doanh thu mới là động cơ bền vững thúc đẩy lợi nhuận bình quân.
Bạn hãy lập bảng theo dõi gồm: mã cổ phiếu, giá vốn, giá hiện tại, lãi/lỗ từng năm, lợi nhuận bình quân, độ lệch chuẩn. Từ đó, chia danh mục thành nhóm lợi nhuận bình quân cao – thấp. Phần lợi nhuận cao nhưng độ lệch chuẩn thấp sẽ giữ lại tỷ trọng lớn, nhóm lợi nhuận cao nhưng biến động mạnh chỉ nên “nêm” 10 – 15 % để tăng upside mà không khiến danh mục quá mạo hiểm. Đây chính là ý tưởng vận dụng Modern Portfolio Theory vào thực chiến Việt Nam, tuy giản lược nhưng vẫn hiệu quả với vốn dưới 2 tỷ đồng.
7. Khi Nào Nên Tìm Đến Chuyên Gia Đầu Tư Để Tối Ưu Lợi Nhuận Bình Quân
Ảnh trên: Dịch Vụ Tư Vấn Và Đầu Tư Chứng Khoán CASIN
Nếu bạn vừa “chân ướt chân ráo” vào thị trường, đọc bảng cân đối kế toán như đang… giải mật mã, hay đã đầu tư ba năm vẫn quanh quẩn mức lợi nhuận bình quân 2 – 3 %/năm, hãy cân nhắc tìm người đồng hành. Một dịch vụ tư vấn cá nhân hóa như CASIN – nơi chuyên gia lắng nghe mục tiêu, rà soát danh mục và đề xuất chiến lược trung dài hạn – sẽ giúp bạn không bỏ phí cơ hội trong thị trường biến động liên tục. Việc có người “soi gương” chỉ số lợi nhuận bình quân, gợi ý tái cân đối và kiểm soát rủi ro đình đám FOMO thường rút ngắn đáng kể đường cong học tập, nhất là trong bối cảnh VN-Index vẫn nhiều pha “rung lắc” ngắn hạn. Liên hệ hotline (call/zalo) hoặc messenger ở góc màn hình khi cần trao đổi sâu hơn – đôi lúc, một cuộc trò chuyện 30 phút đã tiết kiệm cho bạn hàng tháng loay hoay.
Tại cuối ngày, lợi nhuận bình quân không hứa hẹn làm bạn giàu sau một đêm. Nó giống chiếc gương chiếu hậu, cho phép bạn nhìn rõ quãng đường đã qua để điều chỉnh tay lái cho chặng kế tiếp. Hiểu đúng – tính chuẩn – so sánh hợp ngữ cảnh, bạn sẽ thấy chỉ số này bật mí nhiều gợi ý bất ngờ: chọn ngành nào, cơ cấu vốn ra sao, lúc nào nên “bẻ lái” sang kênh trú ẩn. Vậy nên, lần tới khi định lao vào một mã “hot trend”, hãy dừng lại năm phút, mở Excel và thử tính lợi nhuận bình quân của chính mình – biết đâu bạn sẽ kịp tránh một cú “đau ví” không đáng có.