Có bao giờ bạn nhìn bảng sao kê lương cuối tháng, thấy một mục trừ mấy trăm nghìn mà nhân sự nói “đây là khấu trừ thuế” rồi nhẹ nhàng bỏ qua? Tôi từng như vậy, tới lúc làm quyết toán mới tá hỏa: lỡ kê khai sai, có nguy cơ truy thu và phạt. Cũng tương tự, khi giao dịch cổ phiếu, nhiều bạn thấy ghi chú “số thuế đã khấu trừ” mà không rõ vì sao tài khoản bị trừ 0,1 %. Hiểu đúng khấu trừ là gì không chỉ giúp ta tránh rắc rối pháp lý, mà còn mở đường tối ưu số tiền giữ lại – tiền ở lại ví bạn lâu hơn sẽ sớm thành vốn đầu tư sinh lời. Hãy cùng tôi giải phẫu khái niệm tưởng chừng nhỏ bé nhưng ảnh hưởng túi tiền mọi cá nhân và doanh nghiệp Việt Nam.
1. Khái niệm nền tảng – Khấu trừ là gì?
Khấu trừ (withholding/deduction) đơn giản là trừ trước một khoản tiền nhất định khỏi tổng số phải trả, trước khi người nhận thực sự cầm tiền. Trong lĩnh vực thuế:
Khấu trừ thuế là gì? – Đó là việc người trả thu nhập (doanh nghiệp, tổ chức, sàn chứng khoán…) thay mặt Nhà nước giữ lại một phần thu nhập của người hưởng, sau đó nộp thẳng vào ngân sách.
Mục tiêu:
Bịt lỗ hổng thất thu, tránh tình trạng “ngâm thuế”.
Tiết kiệm chi phí quản lý – thu vào nguồn thay vì đợi kê khai.
Ép người có thu nhập minh bạch sớm hồ sơ, hạn chế khai gian.
Khấu trừ không chỉ diễn ra trong thuế: các doanh nghiệp còn khấu trừ bù trừ công nợ, khấu trừ bảo hành… Tuy nhiên, phạm vi bài viết tập trung vào khấu trừ thuế TNCN, VAT, TNDN, chuyển nhượng chứng khoán – các khoản “chạm ví” đại đa số người Việt.
Ảnh trên: Khấu trừ là gì.
2. Những dạng khấu trừ thuế phổ biến tại Việt Nam
2.1 Khấu trừ thuế thu nhập cá nhân (TNCN)
– Ai bị trừ? Toàn bộ người lao động cư trú có thu nhập từ tiền lương, tiền công.
– Cách tính:
+Hợp đồng ≥ 3 tháng: Doanh nghiệp áp biểu thuế lũy tiến 7 bậc, trừ thêm BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp và giảm trừ gia cảnh 11 triệu đồng/tháng (Nghị quyết 954/2020).
+Lao động thời vụ, freelancer không ký HĐLĐ từ 3 tháng trở lên: Khấu trừ cố định 10 %.
– Ví sao kê: Lương 30 triệu, BHXH 2,45 triệu, chưa có người phụ thuộc → thu nhập tính thuế 16,55 triệu → khấu trừ thuế TNCN 1,7325 triệu ngay khi chi trả.
2.2 Khấu trừ khi chia cổ tức tiền mặt
Các công ty niêm yết giữ lại 5 % cổ tức tiền mặt và nộp ngân sách. Trong sao kê, bạn sẽ thấy dòng “số thuế đã khấu trừ” – chính là 5 % này. Nếu cổ tức là cổ phiếu, hiện chưa phải trừ thuế ngay, tạo lợi thế “hoãn thuế = để tiền đẻ tiền”.
2.3 Khấu trừ thuế chuyển nhượng chứng khoán
– Mọi giao dịch khớp lệnh, thỏa thuận trên sàn HoSE, HNX, UPCoM bị trừ 0,1 % trên giá trị bán (không căn cứ lãi/lỗ).
– Công ty chứng khoán tổng hợp, nộp theo tháng; nhà đầu tư không cần tự kê khai.
– Lưu ý: Nếu là nhà đầu tư nước ngoài không cư trú, tỷ lệ với cổ phiếu vẫn 0,1 %, nhưng trái phiếu/chứng chỉ quỹ áp dụng 0,1 % trên giá trị chuyển nhượng + 0,1 % trên lợi nhuận.
Ảnh trên: Khấu trừ thuế chuyển nhượng chứng khoán
2.4 Khấu trừ thuế giá trị gia tăng (VAT)
Doanh nghiệp kê khai riêng thuế đầu vào và đầu ra; số phải nộp = VAT đầu ra – VAT đầu vào hợp lệ. Điều kiện: hóa đơn điện tử hợp pháp, thanh toán không tiền mặt (> 20 triệu) khi luật yêu cầu.
2.5 Khấu trừ chi phí lãi vay khi tính thuế TNDN
Từ kỳ tính thuế 2024, chi phí lãi vay vượt 30 % EBITDA (Thông tư 45/2023/TT-BTC) sẽ không được khấu trừ. Doanh nghiệp vay nợ cao cần tái cấu trúc, nếu không lợi nhuận tính thuế tăng → thuế TNDN tăng theo.
3. Vì sao cơ chế khấu trừ thuế quan trọng?
Đảm bảo nguồn thu ngân sách: Cục Thuế Hà Nội 2024 báo cáo 86 % thuế TNCN tới ngân sách thông qua khấu trừ tại nguồn.
Giảm gánh nặng hồ sơ cuối năm: Người lao động nộp dần, tránh “sốc” thanh toán một lần.
Quản trị dòng tiền: Doanh nghiệp từng cân dòng VAT đầu vào – đầu ra để tiết kiệm 2–3 điểm % chi phí vốn ngắn hạn.
Công cụ chống gian lận: Tài khoản ngân hàng, sàn chứng khoán gửi file khấu trừ điện tử, cơ quan thuế cross-check tự động → khó “lách”.
4. Công thức khấu trừ thuế TNCN – chi tiết & ví dụ 2025
4.1 Các bước tính
Thu nhập chịu thuế = Thu nhập chịu thuế từ lương – Các khoản được miễn (phụ cấp độc hại, phụ cấp xa nhà…)
Thu nhập tính thuế = Thu nhập chịu thuế – Giảm trừ gia cảnh – Các khoản bảo hiểm bắt buộc – Quỹ hưu trí, từ thiện đủ điều kiện.
Áp biểu thuế lũy tiến 7 bậc (5 % → 35 %).
Khấu trừ thuế ngay khi trả lương; cuối năm quyết toán nếu thừa/thiếu.
Ảnh trên: Công thức khấu trừ thuế
4.2 Ví dụ mở rộng
| Tình huống | Lương trước thuế | Người phụ thuộc | Thuế bị khấu trừ (tháng) |
| Chưa lập gia đình | 30 tr | 0 | 1,73 tr |
| Có 1 con nhỏ | 30 tr | 1 (4,4 tr giảm trừ) | 1,07 tr |
| Freelancer khoán 40 tr (tạm trừ 10 %) | 40 tr | 0 | 4 tr |
Cuối năm, freelancer chứng minh chi phí hợp lệ + BHXH tự nguyện → chuyển sang biểu lũy tiến, có thể hoàn 1–2 triệu đồng. Đây chính là “nghệ thuật trừ thuế thu nhập cá nhân” hợp pháp mà nhiều bạn bỏ quên.
5. Khấu trừ thuế trong giao dịch chứng khoán – góc nhìn nhà đầu tư
– Giá trị bán 200 triệu → khấu trừ 0,1 % = 200 000 đ dù bạn lỗ hay lãi.
– Thuế suất không đổi kể cả giao dịch T 0–T + 2.
– Không hoàn khi lỗ (trừ một số trường hợp cá nhân cư trú trên 183 ngày nhưng thu nhập toàn cầu âm, rất hiếm).
– Nhà đầu tư lướt sóng nên coi 0,1 % thuế + phí giao dịch là “biến phí cố định” trong risk/reward.
6. Chứng từ khấu trừ – tấm khiên bảo vệ quyền lợi
Người nộp thuế cần:
| Loại thuế | Mẫu chứng từ | Thời điểm phải cấp |
| Thuế TNCN | 02/CK-TNCN (bản điện tử hoặc giấy) | Tối đa 5 ngày làm việc kể từ khi khấu trừ / trước 31 / 01 năm sau |
| Chứng khoán | Sao kê giao dịch + Phiếu thuế khấu trừ | Hàng tháng/đợt thanh toán |
| Cổ tức | Giấy báo/Email từ VSD hoặc tổ chức phát hành | Ngay ngày thanh toán |
Thiếu giấy này, cơ quan thuế có quyền từ chối hoàn, thậm chí phạt 0,05 %/ngày tính trên số hoàn chậm. Người chuyển công ty giữa năm nhớ xin chứng từ trước khi HĐLĐ chấm dứt.
Ảnh trên: Chứng từ khấu trừ – tấm khiên bảo vệ quyền lợi.
7. Sai lầm thường gặp khi tự quyết toán
Khai thiếu giảm trừ người phụ thuộc: Quên nộp mẫu 20-ĐK-TH, mất 4,4 tr giảm trừ/tháng – tương đương 660 000 đ thuế/tháng ở bậc 3.
Cộng nhầm thu nhập tính thuế: Nhiều khoản trợ cấp đã miễn thuế nhưng vẫn cộng, dẫn tới nộp thừa.
Bỏ sót bảo hiểm bắt buộc ở công ty cũ: Thông tin BHXH chưa đồng bộ, phần đã trừ không được hệ thống tự nhận.
Khai sai mã cổ phiếu ESOP → bị tính thuế 35 % thay vì 0,1 %/5 %, bị truy thu và phạt 20 % số thuế thiếu.
Quên gộp chứng từ khấu trừ từ nhiều nguồn thu (thù lao giảng dạy, bản quyền, chứng khoán).
Riêng 2024, Cục Thuế TP.HCM trả về 6 800 hồ sơ cá nhân do thiếu chứng từ, giá trị hoàn chậm 78 tỷ đồng – con số biết nói.
8. Tối ưu thuế hợp pháp – bí quyết giữ tiền ở lại ví lâu hơn
8.1 So sánh hợp đồng khoán vs hợp đồng lao động
| Tiêu chí | Khoán 10 % | HĐLĐ ≥ 3 tháng (lũy tiến) |
| Thu nhập 40 tr | Trừ 4 tr | Trừ 0 → 5,5 tr tùy giảm trừ |
| Được trừ BHXH? | Không | Có |
| Được khấu trừ chi phí thực tế? | Không | Có (chứng từ) |
Chiến lược: Nếu chi phí nghiệp vụ lớn (laptop, phần mềm, coworking, bảo hiểm…), nên thương lượng ký HĐLĐ, đăng ký mã số thuế cá nhân để áp biểu lũy tiến – khấu trừ thuế TNCN là gì lúc này trở thành “đòn bẩy tiết kiệm”.
8.2 Gói đầu tư bảo hiểm nhân thọ được phép khấu trừ
Đóng ≤ 1 triệu đ/tháng vào hợp đồng nhân thọ → khấu trừ khỏi thu nhập tính thuế. Đây là cách hợp pháp để “vừa bảo hiểm, vừa giảm thuế”.
Ảnh trên: Gói đầu tư bảo hiểm nhân thọ được phép khấu trừ
8.3 Quy hoạch người phụ thuộc thông minh
Ông bà nuôi cháu, vợ/chồng làm nội trợ… đều có thể đăng ký giảm trừ nếu thỏa tiêu chí thu nhập ≤ 1 triệu đ/tháng và không ai khác đăng ký. Lập sơ đồ gia đình, phân bổ hợp lý sẽ tiết kiệm hàng chục triệu mỗi năm.
9. Khấu trừ thuế giá trị gia tăng – cứu cánh dòng tiền doanh nghiệp
9.1 Điều kiện khấu trừ đầy đủ
– Hóa đơn điện tử hợp lệ, ký số.
– Thanh toán không tiền mặt với hóa đơn > 20 triệu.
– Hàng hóa, dịch vụ phục vụ SXKD chịu thuế VAT.
– Kê khai trong 6 tháng (nội địa) / 12 tháng (nhập khẩu) kể từ khi phát sinh.
9.2 Ví dụ thực chiến
Tháng 5 / 2025:
– Đầu vào: Mua gỗ 1 tỷ + VAT 100 tr, vận chuyển 50 tr + VAT 5 tr.
– Đầu ra: Bán sản phẩm 1,5 tỷ + VAT 150 tr.
⇒ VAT phải nộp = 150 tr – 105 tr = 45 triệu (thay vì 150 triệu nếu không khấu trừ).
9.3 Hoàn thuế VAT & “dòng tiền nổi”
Ảnh trên: Hoàn thuế VAT & “dòng tiền nổi”.
Doanh nghiệp xuất khẩu 0 % thường được hoàn VAT đầu vào; thời gian xử lý 15–40 ngày. Kế toán giỏi sẽ tính chi phí cơ hội, thương lượng hạn mức tín dụng ngắn hạn để “đệm” dòng tiền trong giai đoạn chờ hoàn.
10. Hạn mức khấu trừ lãi vay – phòng chống “bơm nợ giảm thuế”
– Quy định: Tổng lãi vay được trừ ≤ 30 % EBITDA của kỳ tính thuế.
– Ngoại lệ: Khoản vay ODA, vay Chính phủ, dự án PPP…
– Ví dụ: Doanh nghiệp A năm 2024 có EBITDA 100 tỷ, lãi vay 40 tỷ → chỉ 30 tỷ được trừ, 10 tỷ cộng ngược vào thu nhập chịu thuế → thuế TNDN tăng thêm 2 tỷ (thuế suất 20 %).
Giải pháp: Cơ cấu vay thành vốn góp, đàm phán giảm lãi, hoặc tăng vốn chủ sở hữu.
11. Tác động của khấu trừ đến dòng tiền & quyết định đầu tư
– Khấu trừ = “khoản ứng trước”: Trích sớm 1 ngày cũng giúp Kho bạc Nhà nước có thêm 1 ngày lãi suất; ngược lại, DN mất chi phí cơ hội.
– Tận dụng “float”: Tập đoàn bán lẻ lớn xoay vòng VAT – thường chỉ cuối quý mới nộp chênh lệch, tiết kiệm hàng chục tỷ lãi vay.
– Nguy cơ: Chiếm dụng quá hạn → phạt 0,03 %/ngày. 2024, 4 500 DN chậm nộp VAT đã nộp phạt 420 tỷ – tiền lãi thành tiền phạt!
12. Khấu trừ & đầu tư chứng khoán cá nhân – kinh nghiệm thực chiến
– Gross-up lợi suất: Cổ tức tiền mặt 9 % thực nhận chỉ ~ 8,55 % sau khi trừ 5 %.
– Ưu tiên cổ tức cổ phiếu: Hoãn thuế, vốn hóa lãi kép.
– Định giá sau thuế: Khi đặt mục tiêu 15 % ROE, hãy trừ phí + 0,1 % thuế bán trong mô hình DCF để không “ảo tưởng”.
– Thời điểm bán linh hoạt: Lướt T0 không giúp né thuế; chỉ tối ưu phí margin.
13. CASIN – đối tác đồng hành tối ưu thuế & danh mục (nếu cần)
Ảnh trên: CASIN – đối tác đồng hành tối ưu thuế & danh mục (nếu cần).
Bạn chưa rành biểu mẫu, không chắc khấu trừ thuế TNCN là gì trong từng loại hợp đồng? Đội ngũ chuyên gia CASIN hỗ trợ:
Rà soát chứng từ khấu trừ, phát hiện khoản nộp dư.
Tư vấn cấu trúc thu nhập (khoán vs HĐLĐ, ESOP, bảo hiểm) để giảm thuế hợp pháp.
Thiết kế danh mục chứng khoán tối ưu cổ tức cổ phiếu, hạn chế chuyển nhượng ngắn hạn – giảm chi phí 0,1 %.
Khách hàng 2023 tiết kiệm trung bình 12 % thuế so với tự quyết toán.
14. Lời kết – Khấu trừ: người gác cổng thầm lặng của tài chính cá nhân
Bạn sẽ thờ ơ để rồi hoảng hốt khi nhận quyết định truy thu, hay chủ động nắm vững khấu trừ là gì, lưu trữ chứng từ, điều chỉnh hợp đồng và tái đầu tư phần tiền “thoát khấu trừ” hợp pháp? Cánh cửa tự do tài chính luôn mở cho ai kiên nhẫn đọc kỹ từng dòng sao kê và hành động sớm. Hãy để tiền ở lại ví bạn lâu hơn – và sinh lời nhiều hơn.