Bạn đã từng nghe ai đó bảo “mua cổ phiếu A vì giá đang rẻ” nhưng cuối cùng rẻ mãi rồi… “ra đi” luôn chưa? Tôi cũng thế, từng ôm một “mớ” cổ phiếu rẻ mạt, lòng tin ngập tràn rằng kiểu gì giá cũng sẽ tăng. Nhưng rồi cả công ty ấy lại tuyên bố vỡ nợ, khiến tôi và không ít nhà đầu tư khác lao đao. Chẳng thể ngờ đầu tư chứng khoán phá sản cũng có ngày ập đến mình nhanh như vậy. Vậy câu chuyện thực sự đằng sau cổ phiếu, trái phiếu của các doanh nghiệp phá sản là gì? Rủi ro ở đâu và bài học nào quý giá để người đi sau không vướng sai lầm? Hôm nay, chúng ta sẽ cùng khám phá.
1. Định Nghĩa Đầu Tư Chứng Khoán Phá Sản Và Những Góc Nhìn Ban Đầu
Đầu tiên, hãy làm rõ đầu tư chứng khoán phá sản là gì. Nếu hiểu một cách đơn giản, đó là việc bạn nắm giữ cổ phiếu hoặc trái phiếu của một doanh nghiệp có nguy cơ hoặc đã bước vào trạng thái phá sản. Phá sản ở đây có thể hiểu là doanh nghiệp mất khả năng thanh toán, ôm nợ lớn và không thể tiếp tục hoạt động như bình thường. Khi tình trạng này xảy ra, giá trị các loại chứng khoán của doanh nghiệp (cổ phiếu, trái phiếu) thường rơi vào vòng xoáy giảm giá không phanh. Thậm chí, có thời điểm cổ phiếu còn bị hủy niêm yết trên sàn, nhà đầu tư mất trắng vì không kịp thoát hàng.
Nhìn thoáng qua, hầu hết mọi người sẽ có chung cảm giác “đây là một kênh đầu tư cực kỳ rủi ro”. Quả thật, chứng khoán rủi ro cao từ các doanh nghiệp chực chờ phá sản không phải lựa chọn an toàn. Mọi thứ giống như một con tàu gặp bão trên biển, ta có thể thoát được hay không còn phụ thuộc vào khả năng định hướng và xử lý khủng hoảng. Song, vẫn có những nhà đầu tư cho rằng, mua đáy bán đỉnh khi giá cổ phiếu bị đạp xuống đáy là cách nhanh nhất để sinh lời mạnh. Ai nắm được thông tin ưu thế, biết doanh nghiệp có thể tái cấu trúc, hồi phục kinh doanh thì cơ hội bứt phá luôn hiện hữu.
Đọc đến đây, hẳn bạn đã bắt đầu hình dung được phần nào bức tranh của một khoản đầu tư không dành cho số đông. “Được ăn cả, ngã về không” là cách ngắn gọn nhất để mô tả trải nghiệm này. Nhưng tại sao doanh nghiệp lại phá sản? Có bao giờ bạn tự hỏi nguyên nhân sâu xa, liệu đó là quản trị kém, vòng xoáy kinh tế hay do khủng hoảng thị trường? Tất cả sẽ được mổ xẻ ngay sau đây.
Ảnh trên: Đầu Tư Chứng Khoán Phá Sản
2. Nguyên Nhân Dẫn Đến Doanh Nghiệp Phá Sản
Khi nghe đến “doanh nghiệp phá sản”, nhiều người chỉ hình dung mỗi cảnh doanh nghiệp nợ chồng chất rồi tuyên bố “dẹp tiệm”. Nhưng để đi đến bước này, thường có hàng loạt biến cố diễn ra trước đó. Dưới góc nhìn kinh tế vĩ mô, khủng hoảng tài chính toàn cầu có thể khiến nhiều doanh nghiệp Việt Nam lâm vào cảnh khó khăn. Ví dụ, đợt suy thoái kinh tế toàn cầu năm 2008 hay giai đoạn đại dịch Covid-19, không ít công ty lớn nhỏ trong nước phải giải thể hoặc tuyên bố phá sản do đứt gãy chuỗi cung ứng, không thể tái cơ cấu dòng tiền.
Ngoài ra, trong bối cảnh thị trường chứng khoán tại Việt Nam, nhiều trường hợp doanh nghiệp niêm yết sử dụng chiêu trò kế toán, che giấu lỗ, kê khống doanh thu để cổ phiếu được thổi giá. Thậm chí, không ít vụ việc bị phát hiện là mô hình Ponzi, lừa đảo huy động vốn từ nhà đầu tư bằng những con số “vẽ” trên giấy tờ. Khi câu chuyện vỡ lở, giá cổ phiếu lao dốc không phanh, lòng tin của cổ đông tan biến, cuối cùng công ty chìm dần trong vòng xoáy phá sản.
Hiểu rõ những nguyên nhân này sẽ giúp bạn tránh được những “bẫy ngọt ngào” từ cổ phiếu rẻ. Mức giá rẻ luôn có lý do của nó. Nếu doanh nghiệp không sớm cải tổ, không có triển vọng hồi phục, việc giá cổ phiếu, trái phiếu “đắp chiếu” mãi là điều đương nhiên. Thế nhưng, biết nguyên nhân là một chuyện, còn hiểu về hệ lụy và cách phòng tránh rủi ro mới là bài toán khó hơn nhiều.
3. Hệ Lụy Của Đầu Tư Chứng Khoán Phá Sản Và Những Rủi Ro Khó Lường
Ảnh trên: Hệ Lụy Của Đầu Tư Chứng Khoán Phá Sản Và Những Rủi Ro Khó Lường
Bạn nghĩ rủi ro lớn nhất khi đầu tư chứng khoán phá sản chỉ là mất tiền mua cổ phiếu? Có thể bạn sẽ mất nhiều hơn thế. Trong thị trường chứng khoán, sự mất mát về tiền vốn chỉ là bề nổi. Những tổn thất vô hình như cơ hội đầu tư khác, tâm lý hoang mang, hay mất niềm tin vào thị trường cũng đáng sợ không kém.
Thứ hai, rủi ro về tinh thần. Bạn đã bao giờ nghe câu chuyện một nhà đầu tư vay thế chấp nhà cửa để “chơi” cổ phiếu, với ước mơ đổi đời? Khi cổ phiếu sụp đổ do doanh nghiệp phá sản, họ không chỉ mất khoản tiền tiết kiệm mà còn gánh khoản nợ khổng lồ. Cuộc sống gia đình rơi vào bế tắc, vợ chồng mâu thuẫn, đôi khi còn kéo theo hành động cực đoan. Tương tự, đối với nhà đầu tư ít vốn, có thể không đến mức “mất nhà”, nhưng việc mất đi số tiền lớn cũng đủ tạo ra sự hoảng loạn tinh thần, thậm chí ám ảnh lâu dài, không dám quay trở lại thị trường dù có cơ hội đầu tư tốt.
Xét tổng thể, đầu tư vào doanh nghiệp phá sản giống như đi trên dây. Bạn cần biết cách thăng bằng, nắm rõ điểm rơi, thậm chí phải sẵn sàng chấp nhận rủi ro “đứt dây”. Không hiểu kỹ hay “ham của rẻ” đều dễ dẫn đến hậu quả đáng tiếc.
4. Các Chiến Lược Phòng Vệ Trước Chứng Khoán Phá Sản
Vậy, làm thế nào để chúng ta “né” rủi ro tối đa, hoặc ít nhất là hạn chế bị cuốn vào vòng xoáy phá sản của doanh nghiệp? Phòng bệnh hơn chữa bệnh, cách tốt nhất là trang bị đầy đủ kiến thức, nắm rõ kỹ năng phân tích trước khi quyết định xuống tiền.
Một trong những chiến lược quan trọng là quản trị rủi ro. Bạn nên luôn dành một phần vốn cho những khoản đầu tư có tính an toàn cao hơn, chẳng hạn gửi tiết kiệm, mua trái phiếu chính phủ hoặc sở hữu vàng. Nếu thích “nếm vị mạo hiểm” với cổ phiếu giá rẻ từ doanh nghiệp có vấn đề, hãy chỉ dùng một tỷ lệ nhỏ trong tổng danh mục. Giả sử, bạn có 100 triệu, chỉ nên dành 5-10 triệu để “thử” cổ phiếu nghi ngờ có nguy cơ phá sản, tuyệt đối không “all-in” (dồn hết tiền) vào vì rủi ro mất trắng rất cao.
Một yếu tố khác là không bị cuốn theo đám đông hay những “tin đồn”. Trên các hội nhóm đầu tư, không ít người tung tin nội bộ “doanh nghiệp sắp được bơm vốn” hay “có cổ đông mới vào cứu”, khiến nhiều cá nhân nhảy vào mua. Thực tế, chỉ có người trong cuộc (hoặc nhóm thao túng) mới hiểu rõ tính xác thực. Hãy cẩn trọng và tin vào phân tích của chính bạn. Nếu cần, nên tìm đến các chuyên gia tư vấn uy tín để nhận được lời khuyên hợp lý.
Ảnh trên: Một trong những chiến lược quan trọng là quản trị rủi ro. Bạn nên luôn dành một phần vốn cho những khoản đầu tư có tính an toàn cao hơn, chẳng hạn gửi tiết kiệm, mua trái phiếu chính phủ hoặc sở hữu vàng.
5. Tâm Lý Nhà Đầu Tư Khi Đối Diện Với Nguy Cơ Phá Sản
Tâm lý là yếu tố chi phối vô cùng mạnh mẽ trong đầu tư. Khi nghe tin công ty mình nắm giữ cổ phiếu bị kiện hoặc khó chi trả nợ đáo hạn, bạn có thể lo lắng đến mất ăn mất ngủ. Cái cảm giác “liệu mình có đang kẹt hàng” hay “ngày mai giá có hồi không?” cứ bám riết tâm trí. Hơn thế, thị trường chứng khoán là nơi dễ hình thành các “hiệu ứng bầy đàn”. Chỉ cần một tin xấu, nhiều nhà đầu tư hoảng loạn bán tháo, giá cổ phiếu tuột dốc. Nếu bạn không đủ vững tâm, bạn cũng bán ra cùng đám đông, thua lỗ càng nặng hơn.
Ngược lại, có người lại “chứng tỏ bản lĩnh” bằng cách ôm thêm cổ phiếu khi giá đang “xuống dốc không phanh”. Họ cho rằng đó là cơ hội “mua được giá hời”. Song, không phải lúc nào dũng cảm cũng được đền đáp. Có những doanh nghiệp phá sản thật, cổ phiếu mất thanh khoản, chẳng còn ai mua bán được nữa. Tâm lý chủ quan, suy nghĩ “nó không thể phá sản được đâu” đã khiến không ít người trượt dài trong thua lỗ.
Điều này gợi nhớ đến một trường hợp kinh điển: Giữa năm 2020, một số doanh nghiệp hàng không trên thế giới đối mặt với khủng hoảng do dịch bệnh. Giá cổ phiếu lao dốc không phanh. Nhiều nhà đầu tư hoảng sợ bán tháo, nhưng cũng có người bình tĩnh xem xét tiềm năng hồi phục sau đại dịch và quyết định mua vào. Đến khi dịch bệnh dần được kiểm soát, một vài hãng có chính sách tái cấu trúc, kêu gọi vốn thành công, cổ phiếu bật tăng trở lại. Tuy nhiên, không phải hãng nào cũng vực dậy được, vẫn có những hãng chìm nghỉm. Vậy mới thấy, tâm lý vững là cần, nhưng phải đi kèm phân tích thực tế chứ không phải “mù quáng” tin vào phép màu.
Nói tóm lại, tâm lý nhà đầu tư cần rèn luyện sự tỉnh táo, không ngừng học hỏi kiến thức, theo dõi tin tức vĩ mô. Đừng để một tin đồn hay một đợt “sóng gió” thị trường cuốn trôi mọi quyết định. Nhất là khi bạn đầu tư vào cổ phiếu, trái phiếu của doanh nghiệp có nguy cơ phá sản, việc kiểm soát tâm lý càng trở nên quan trọng gấp bội.
6. Bài Học Thực Tiễn Từ Các Vụ Phá Sản Nổi Tiếng Tại Việt Nam Và Thế Giới
Ảnh trên: Trên thế giới, năm 2001, “ông lớn” Enron – đã gây chấn động khi nộp đơn xin bảo hộ phá sản. Tập đoàn này dùng đủ chiêu trò kế toán để “tô hồng” lợi nhuận, che giấu khoản lỗ lên đến hàng tỷ USD. Khi sự thật bại lộ, giá cổ phiếu Enron gần như về 0, hàng ngàn nhân viên mất việc, nhiều nhà đầu tư mất trắng.
Chúng ta hãy điểm qua một số vụ phá sản nổi tiếng để rút ra những bài học thực tiễn. Trên thế giới, năm 2001, “ông lớn” Enron – một trong những tập đoàn năng lượng đình đám của Mỹ – đã gây chấn động khi nộp đơn xin bảo hộ phá sản. Tập đoàn này dùng đủ chiêu trò kế toán để “tô hồng” lợi nhuận, che giấu khoản lỗ lên đến hàng tỷ USD. Khi sự thật bại lộ, giá cổ phiếu Enron gần như về 0, hàng ngàn nhân viên mất việc, nhiều nhà đầu tư mất trắng. Bài học rút ra là đừng bao giờ tin tưởng hoàn toàn vào báo cáo tài chính mà không kiểm chứng, nhất là với những doanh nghiệp có dấu hiệu “phình to” bất thường.
Điểm chung của các vụ phá sản này là sự mất cân đối tài chính, thiếu minh bạch thông tin và thiếu khả năng quản trị rủi ro. Đối với nhà đầu tư, bài học rút ra chính là hãy luôn nghiên cứu cẩn thận bức tranh tài chính và uy tín của doanh nghiệp. Đừng để vẻ ngoài “hào nhoáng” của các dự án lớn hay báo cáo lợi nhuận “lung linh” đánh lừa. Bạn nên tỉnh táo đặt câu hỏi: “Công ty này vay tiền từ đâu? Tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu là bao nhiêu? Lợi nhuận đó đến từ hoạt động kinh doanh cốt lõi hay chỉ là thủ thuật kế toán?”
Một bài học khác: Chỉ tập trung vào một mã cổ phiếu duy nhất là quá rủi ro. Nhất là trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu còn nhiều biến động, những cú sốc như đại dịch, chiến tranh, thay đổi chính sách lãi suất… đều có thể xô ngã bất kỳ doanh nghiệp nào. Phân bổ vốn hợp lý, liên tục cập nhật tin tức, ra quyết định kịp thời và sẵn sàng chấp nhận cắt lỗ khi tín hiệu xấu xuất hiện, đó là cách nhà đầu tư khôn ngoan tự bảo vệ mình.
7. Cách Tận Dụng Cơ Hội Từ Chứng Khoán Phá Sản
Ảnh trên: Một cơ hội khác nằm ở thị trường trái phiếu doanh nghiệp gặp khó khăn. Khi công ty chậm trả lãi, giá trái phiếu trên thị trường thứ cấp có thể bị bán tháo, rớt giá mạnh. Nếu bạn tin chắc doanh nghiệp sẽ vượt qua sóng gió hoặc có tài sản bảo đảm đủ để trả nợ, bạn có thể mua vào với giá chiết khấu.
Thoạt nghe, có vẻ nghịch lý: “Doanh nghiệp phá sản thì làm gì có cơ hội?” Nhưng sự thật, trong cơn khủng hoảng, vẫn có những nhà đầu tư tỏa sáng. Câu chuyện phổ biến nhất là mua cổ phiếu ở vùng giá siêu rẻ khi doanh nghiệp lâm nguy nhưng vẫn còn khả năng tái cấu trúc hoặc tìm được nhà đầu tư mới. Giả dụ giá cổ phiếu tụt từ 20.000 đồng xuống chỉ còn 2.000 đồng, rồi một thời gian sau tái cấu trúc thành công, giá bật trở lại 10.000 – 12.000 đồng. Người vào ở vùng đáy lãi lớn. Tất nhiên, để nhận diện đâu là “cơ hội” thực sự, bạn phải có kiến thức phân tích doanh nghiệp, nắm thông tin về tiềm năng phục hồi, không đơn thuần chỉ “đánh liều”.
Một cơ hội khác nằm ở thị trường trái phiếu doanh nghiệp gặp khó khăn. Khi công ty chậm trả lãi, giá trái phiếu trên thị trường thứ cấp có thể bị bán tháo, rớt giá mạnh. Nếu bạn tin chắc doanh nghiệp sẽ vượt qua sóng gió hoặc có tài sản bảo đảm đủ để trả nợ, bạn có thể mua vào với giá chiết khấu. Về sau, nếu doanh nghiệp trả nợ đầy đủ, lợi suất bạn nhận được có thể cao hơn mức lãi danh nghĩa. Tuy nhiên, trường hợp này cũng đòi hỏi bạn phải am hiểu pháp lý, theo dõi kỹ từng động thái tái cấu trúc, để không “dính bẫy” mất cả gốc lẫn lãi.
Dù khai thác theo cách nào, hãy luôn ghi nhớ nguyên tắc: đầu tư chứng khoán phá sản không dành cho tất cả mọi người. Bạn cần kiến thức, kinh nghiệm và phải chấp nhận rủi ro mất vốn. Thường chỉ những nhà đầu tư dày dạn, có khả năng đọc vị thị trường, nắm được “chất lượng” thật sự của doanh nghiệp mới thành công. Còn nếu bạn là người mới, hoặc không sẵn sàng đương đầu với rủi ro cao, tốt hơn hết hãy tìm các mã cổ phiếu ổn định hơn.
8. Chọn Đồng Hành Cùng Chuyên Gia Tư Vấn Và Dịch Vụ Đầu Tư Chứng Khoán
Nếu bạn là người mới bước vào thị trường, đôi khi việc tự mình mày mò mọi ngóc ngách của doanh nghiệp để tránh rủi ro phá sản nghe… quá sức. Mỗi doanh nghiệp đều có vô vàn câu chuyện: từ mô hình quản lý, tình hình nội bộ, dự án cốt lõi đến những ràng buộc tài chính phức tạp. Chưa kể, khủng hoảng tài chính đôi lúc bùng nổ bất ngờ, chẳng ai lường trước. Ngay cả nhà đầu tư lâu năm cũng có khi “sẩy chân”.
Một gợi ý tự nhiên mà nhiều người có thể tham khảo là dịch vụ tư vấn và đầu tư chứng khoán của Casin – công ty tư vấn đầu tư cá nhân khá chuyên nghiệp tại Việt Nam. Họ không chỉ cho bạn lời khuyên về cổ phiếu “nên mua” hay “nên tránh” để không phải lỡ dở rơi vào mã phá sản, mà còn cùng bạn lên kế hoạch trung dài hạn, bám sát mục tiêu cá nhân. Đặc biệt, khi tâm lý nhà đầu tư chao đảo, việc có một chuyên gia hỗ trợ theo dõi thị trường, đề xuất phương án quản trị rủi ro là điều không thể thiếu, nhất là với những ai chưa có kinh nghiệm nhiều trong đầu tư. Bạn quan tâm thì cứ liên hệ qua hotline (gọi hoặc Zalo), hoặc nhắn tin messenger ngay góc màn hình để họ tư vấn. Vô hình trung, bạn sẽ cảm giác được đồng hành chứ không phải “bị” bán hàng gượng ép.
Ảnh trên: Dịch Vụ Tư Vấn Và Đầu Tư Chứng Khoán CASIN
9. Kết luận
Tóm lại, đầu tư chứng khoán phá sản ẩn chứa muôn vàn cơ hội cùng rủi ro. Nó giống như một vùng đất “chưa được khai phá”, người ta có thể tìm được vàng hoặc cũng có thể gặp hố chông. Nếu bạn vẫn muốn dấn thân, hãy học hỏi thật kỹ, phân tích sâu về doanh nghiệp và quan trọng nhất là xây dựng tâm lý vững vàng. Trong trường hợp bạn chưa tự tin, hãy chọn giải pháp an toàn hơn, hoặc tìm một người hướng dẫn đáng tin cậy. Mong rằng bài viết này phần nào giúp bạn có cái nhìn toàn diện, hiểu được cốt lõi của vấn đề trước khi đặt bút “ký” quyết định đầu tư.