Bạn có bao giờ trải qua một ngày giao dịch kỳ lạ, khi mà bảng điện tử nhảy múa một cách điên cuồng không theo bất kỳ quy luật nào bạn từng biết? Cổ phiếu trụ cột trong danh mục của bạn bỗng dưng bị “đạp” không thương tiếc vào cuối phiên, hoặc ngược lại, được “kéo” lên một cách vô lý. Bạn hoang mang, tự hỏi chuyện quái gì đang xảy ra vậy. Nếu câu trả lời là có, rất có thể bạn đã vô tình “chạm trán” với một ngày đặc biệt trên thị trường, một ngày mà giới đầu tư vừa e dè vừa chờ đợi – ngày đáo hạn phái sinh.
Tôi vẫn nhớ như in cảm giác của mình những năm đầu bước chân vào thị trường. Có một phiên giao dịch thứ Năm nọ, tôi đang hí hửng vì danh mục của mình tăng trưởng tốt. Bỗng nhiên, chỉ trong 15 phút cuối phiên ATC, mọi thứ đảo chiều. Những mã cổ phiếu blue-chip trong rổ VN30 bị bán tháo hàng loạt, kéo chỉ số chung lao dốc. Tôi đã mất một khoản lợi nhuận không nhỏ chỉ trong chớp mắt và không thể hiểu nổi tại sao. Mãi sau này, khi tìm hiểu sâu hơn, tôi mới vỡ lẽ: “À, thì ra đó là ngày đáo hạn hợp đồng tương lai”. Đó là một bài học đắt giá, một cú tát đau điếng nhưng cần thiết để tôi nhận ra rằng, trên thị trường này, kiến thức chính là vũ khí tối thượng để bảo vệ túi tiền của mình. Hôm nay, tôi muốn chia sẻ lại câu chuyện và những kinh nghiệm đó, để bạn không phải lặp lại sai lầm mà tôi đã từng mắc phải.
1. Ngày Đáo Hạn Phái Sinh Là Gì? Một Khái Niệm Không Thể Không Biết
Hãy tưởng tượng bạn và một người bạn cá cược về tỷ số của một trận bóng đá sẽ diễn ra vào cuối tháng. Hai bạn lập một “hợp đồng” ghi rõ các điều khoản. Ngày đáo hạn phái sinh cũng tương tự như ngày diễn ra trận đấu đó – đó là ngày cuối cùng mà các hợp đồng phái sinh (cụ thể ở Việt Nam là hợp đồng tương lai chỉ số VN30) còn hiệu lực và được giao dịch trên thị trường.
Vào ngày này, tất cả các vị thế mua (Long) và bán (Short) còn mở của hợp đồng tháng hiện tại sẽ được tất toán. Việc tất toán này không dựa trên cung cầu mua bán của chính hợp đồng đó nữa, mà sẽ dựa trên chỉ số cơ sở của nó – chính là chỉ số VN30 tại thời điểm đóng cửa.
Nói một cách đơn giản hơn: Đáo hạn phái sinh là gì? Đó là “ngày phán quyết” cuối cùng cho các hợp đồng tương lai của tháng đó. Giá trị lời/lỗ của các bên tham gia sẽ được xác định dựa trên giá đóng cửa của chỉ số VN30 trong phiên ATC ( phiên giao dịch tại mức giá đóng cửa ). Chính vì cơ chế này, ngày đáo hạn phái sinh thường chứng kiến những biến động rất mạnh và khó lường, đặc biệt là ở nhóm cổ phiếu trong rổ VN30.
Ảnh trên: Đáo Hạn Phái Sinh Là G
2. Tại Sao Ngày Này Lại Khiến Thị Trường “Chao Đảo”? Hé Lộ Cuộc Chiến Của Các “Tay To”
Bạn có bao giờ tự hỏi, tại sao một sự kiện liên quan đến thị trường phái sinh lại có thể tác động mạnh mẽ đến thị trường cổ phiếu cơ sở như vậy không? Câu trả lời nằm ở cuộc chiến lợi ích của các nhà đầu tư lớn, hay còn gọi là “cá mập” hoặc “tay to”.
2.1. Bản chất của cuộc chiến
Các “tay to” thường nắm giữ một khối lượng rất lớn các hợp đồng phái sinh, có thể là vị thế Long (đặt cược chỉ số tăng) hoặc vị thế Short (đặt cược chỉ số giảm). Giả sử một quỹ đầu tư đang nắm giữ 10.000 hợp đồng Long tháng hiện tại. Để tối đa hóa lợi nhuận, họ sẽ có xu hướng làm mọi cách để chỉ số VN30 tăng điểm càng cao càng tốt vào ngày đáo hạn.
2.2. Vũ khí của “cá mập”
Vậy họ làm điều đó bằng cách nào? Họ sẽ sử dụng chính “vũ khí” trên thị trường cơ sở. Họ sẽ dùng một nguồn lực tài chính khổng lồ để mua vào các cổ phiếu có vốn hóa lớn và ảnh hưởng mạnh đến chỉ số VN30 (những mã như VCB, VIC, HPG, FPT, MWG…). Việc đẩy giá các cổ phiếu trụ này sẽ trực tiếp kéo chỉ số VN30 tăng lên, giúp cho vị thế Long phái sinh của họ thắng lớn. Ngược lại, nếu họ đang nắm giữ vị thế Short, họ sẽ bán tháo hoặc “đè” giá các cổ phiếu trụ để dìm chỉ số VN30 xuống.
Cuộc chiến này thường diễn ra kịch tính nhất vào 15 phút của phiên ATC, khi mà lệnh không thể hủy hoặc sửa, tạo ra những cú “lật kèo” ngoạn mục. Đó là lý do tại sao nhiều nhà đầu tư gọi ngày đáo hạn phái sinh là “ngày của những phù thủy”.
3. Lịch Đáo Hạn Phái Sinh 2025: Hãy Khoanh Tròn Những Ngày Này Trong Lịch Của Bạn
Ảnh trên: Lịch Đáo Hạn Phái Sinh 2025 – Hãy Khoanh Tròn Những Ngày Dưới Đây Trong Lịch Của Bạn
Kiến thức là sức mạnh, và việc biết trước những ngày “bão tố” tiềm tàng sẽ giúp bạn có sự chuẩn bị tốt nhất. Theo quy định, ngày đáo hạn phái sinh hàng tháng là ngày Thứ Năm lần thứ ba trong tháng.
Đây là lịch đáo hạn phái sinh dự kiến cho cả năm 2025 tại thị trường chứng khoán Việt Nam mà bạn cần ghi nhớ:
– Tháng 1: Thứ Năm, ngày 16/01/2025
– Tháng 2: Thứ Năm, ngày 20/02/2025
– Tháng 3: Thứ Năm, ngày 20/03/2025
– Tháng 4: Thứ Năm, ngày 17/04/2025
– Tháng 5: Thứ Năm, ngày 15/05/2025
– Tháng 6: Thứ Năm, ngày 19/06/2025
– Tháng 7: Thứ Năm, ngày 17/07/2025
– Tháng 8: Thứ Năm, ngày 21/08/2025
– Tháng 9: Thứ Năm, ngày 18/09/2025
– Tháng 10: Thứ Năm, ngày 16/10/2025
– Tháng 11: Thứ Năm, ngày 20/11/2025
– Tháng 12: Thứ Năm, ngày 18/12/2025
Hãy lưu lại lịch này, đặt nhắc nhở trên điện thoại hoặc ghi chú vào sổ tay đầu tư của bạn. Việc này tuy nhỏ nhưng sẽ giúp bạn không bị bất ngờ trước những biến động lớn của thị trường.
4. “Đọc Vị” Thị Trường Trước Ngày G: Những Dấu Hiệu Cảnh Báo Sớm
Một nhà đầu tư khôn ngoan không đợi “bão” đến mới tìm chỗ trú, mà sẽ quan sát những dấu hiệu của mây đen từ xa. Trước ngày đáo hạn phái sinh khoảng 1-2 phiên, thị trường thường có những dấu hiệu rất đặc trưng.
4.1. Chênh lệch Basis (VN30F1M – VN30)
Ảnh trên: Chênh lệch Basis (VN30F1M – VN30)
Basis là sự chênh lệch giữa giá hợp đồng tương lai tháng gần nhất (VN30F1M) và chỉ số VN30 cơ sở.
– Basis dương lớn: Nếu hợp đồng tương lai đang có giá cao hơn nhiều so với chỉ số VN30, điều này cho thấy phe Long đang chiếm ưu thế và kỳ vọng thị trường tăng. Rất có thể họ sẽ “kéo” chỉ số cơ sở lên để tiệm cận với giá phái sinh.
– Basis âm lớn: Ngược lại, nếu hợp đồng tương lai có giá thấp hơn nhiều so với chỉ số VN30, phe Short đang mạnh hơn. Hãy cẩn trọng với kịch bản các cổ phiếu trụ bị “đạp” để kéo chỉ số cơ sở xuống.
4.2. Khối lượng Hợp đồng Mở (Open Interest – OI)
OI là tổng số lượng hợp đồng phái sinh đang còn tồn tại (chưa được đóng). Nếu khối lượng OI của hợp đồng tháng hiện tại vẫn còn rất lớn khi ngày đáo hạn cận kề, điều này cho thấy các “tay to” vẫn chưa tất toán vị thế. Một cuộc chiến nảy lửa để phân định thắng thua vào phút chót là điều khó tránh khỏi, dự báo một phiên đáo hạn đầy biến động.
4.3. Giao dịch của khối ngoại
Hãy để ý động thái của các nhà đầu tư nước ngoài ở cả thị trường phái sinh và cơ sở. Họ thường có những phân tích và nguồn lực mạnh mẽ. Việc họ liên tục mua/bán ròng một lượng lớn hợp đồng phái sinh hoặc các cổ phiếu trong rổ VN30 có thể là một chỉ báo quan trọng về xu hướng mà họ đang đặt cược.
5. Những “Kịch Bản” Kinh Điển Trong Ngày Đáo Hạn Phái Sinh
Ảnh trên: Những “Kịch Bản” Kinh Điển Trong Ngày Đáo Hạn Phái Sinh
Trải qua nhiều kỳ đáo hạn, tôi nhận thấy có một vài kịch bản thường lặp đi lặp lại. Việc nhận diện được chúng sẽ giúp bạn không bị cuốn vào vòng xoáy tâm lý của đám đông.
– Kịch bản kéo/giết Long (Long Squeeze): Diễn ra khi phe Long đang chiếm ưu thế (basis dương). Các “tay to” phe Short sẽ bất ngờ dùng lực lớn bán tháo các cổ phiếu trụ vào cuối phiên, khiến chỉ số VN30 giảm đột ngột. Phe Long đang tự tin sẽ bị “trở tay không kịp”, buộc phải chịu thua lỗ hoặc đóng vị thế trong hoảng loạn, tạo ra hiệu ứng bán tháo dây chuyền.
– Kịch bản kéo/giết Short (Short Squeeze): Ngược lại với kịch bản trên. Khi phe Short đang chiếm thế thượng phong (basis âm), phe Long sẽ bất ngờ tung tiền vào mua mạnh các cổ phiếu trụ, kéo chỉ số VN30 tăng vọt. Phe Short sẽ thua lỗ nặng và buộc phải đóng vị thế bằng cách mua lại hợp đồng, càng làm giá tăng mạnh hơn.
– Kịch bản “Rung Lắc” Trong Phiên: Đây là kịch bản phổ biến nhất. Trong cả ngày giao dịch, chỉ số VN30 và các cổ phiếu trụ sẽ liên tục được kéo lên, đạp xuống với biên độ lớn. Mục đích là để rũ bỏ các nhà đầu tư nhỏ lẻ, yếu tâm lý ra khỏi cuộc chơi trước khi “trận chiến cuối cùng” diễn ra vào phiên ATC.
Bạn đã bao giờ thấy cổ phiếu mình đang nắm giữ bỗng dưng bị bán sàn rồi lại được kéo trần chỉ trong một phiên đáo hạn chưa? Đó chính là những gì đang diễn ra phía sau hậu trường.
6. Sai Lầm “Chết Người” Của Nhà Đầu Tư F0 (Và Cả F-n) Trong Ngày Đáo Hạn
Thú thật đi, bạn đã từng mắc phải sai lầm nào trong những ngày này? Tôi sẽ là người đầu tiên giơ tay. Chính từ những sai lầm đó, tôi đã đúc kết được những bài học “xương máu” này.
6.1. Giao dịch theo cảm tính, cố gắng “đoán đỉnh, bắt đáy”
Đây là sai lầm phổ biến nhất. Thấy thị trường bị đạp mạnh, bạn vội vàng bắt đáy với hy vọng “mua được hàng giá rẻ”. Hoặc thấy thị trường được kéo xanh, bạn FOMO mua đuổi vì sợ lỡ tàu. Hãy nhớ rằng, biến động trong ngày này phần lớn là do các hoạt động điều tiết chỉ số, không phản ánh đúng giá trị nội tại của doanh nghiệp. Việc cố gắng đoán diễn biến ngắn hạn chẳng khác nào đánh bạc.
6.2. Giữ vị thế phái sinh qua phiên ATC
Ảnh trên: Với các nhà đầu tư phái sinh, việc giữ vị thế qua phiên ATC trong ngày đáo hạn là một canh bạc thực sự. Bạn sẽ không biết giá đóng cửa cuối cùng là bao nhiêu và hoàn toàn bị động trước sự điều khiển của các “tay to”.
Với các nhà đầu tư phái sinh, việc giữ vị thế qua phiên ATC trong ngày đáo hạn là một canh bạc thực sự. Bạn sẽ không biết giá đóng cửa cuối cùng là bao nhiêu và hoàn toàn bị động trước sự điều khiển của các “tay to”. Lời khuyên của tôi là: nếu bạn đang giao dịch phái sinh, hãy chủ động đóng vị thế của mình trước khi phiên ATC bắt đầu. Đừng để may rủi quyết định túi tiền của bạn.
6.3. Hoảng loạn bán tháo cổ phiếu cơ sở tốt
Khi thấy cổ phiếu trụ cột, một doanh nghiệp tốt mà bạn đã nghiên cứu kỹ lưỡng, bỗng dưng bị bán tháo trong ngày đáo hạn, tâm lý hoảng sợ là điều dễ hiểu. Nhưng hãy tự hỏi: “Liệu có tin tức xấu nào về cơ bản của công ty không? Hay đây chỉ là tác động ngắn hạn của việc đáo hạn phái sinh?”. Nếu là vế thứ hai, việc bán tháo trong hoảng loạn có thể khiến bạn đánh mất một cổ phiếu tốt ở vùng giá hấp dẫn.
7. Cẩm Nang Sống Sót Và Biến “Bão Tố” Thành Cơ Hội
Vậy, chúng ta nên làm gì? Sợ hãi và đứng ngoài hoàn toàn? Hay có cách nào để đối mặt và thậm chí tận dụng những biến động này? Câu trả lời là có. Dưới đây là chiến lược dành cho từng đối tượng nhà đầu tư.
7.1. Đối với nhà đầu tư cổ phiếu dài hạn
Nếu bạn là một nhà đầu tư giá trị, tập trung vào việc nắm giữ cổ phiếu của các công ty tốt trong dài hạn, thì ngày đáo hạn phái sinh phần lớn chỉ là “nhiễu động” ngắn hạn.
– Bình tĩnh quan sát: Hãy coi đây là một liều thuốc thử cho tâm lý của bạn. Nếu bạn không thể bình tĩnh trước những biến động này, có lẽ bạn cần xem lại chiến lược và mức độ chấp nhận rủi ro của mình.
– Tìm kiếm cơ hội: Đôi khi, các “tay to” vì muốn phục vụ mục đích phái sinh mà bán tháo những cổ phiếu rất tốt trong rổ VN30, khiến thị giá của chúng giảm xuống dưới giá trị thực. Đây có thể là cơ hội vàng để bạn tích lũy thêm những cổ phiếu tuyệt vời với mức giá chiết khấu. Hãy chuẩn bị sẵn một danh sách các cổ phiếu mục tiêu và tiền mặt để hành động khi cơ hội đến.
7.2. Đối với nhà đầu tư lướt sóng (Trader)
Ảnh trên: Đối với nhà đầu tư lướt sóng (Trader). Hạn chế giao dịch – Tập trung vào các nhóm cổ phiếu khác
– Hạn chế giao dịch: Lời khuyên chân thành nhất là hãy hạn chế giao dịch các cổ phiếu trong rổ VN30 vào ngày đáo hạn, đặc biệt là trong phiên chiều và phiên ATC. Thị trường lúc này không vận động theo phân tích kỹ thuật thông thường mà bị chi phối bởi ý chí của tạo lập.
– Tập trung vào các nhóm cổ phiếu khác: Dòng tiền thường có xu hướng tìm đến các nhóm cổ phiếu vốn hóa vừa và nhỏ (mid-cap, small-cap) không thuộc rổ VN30 trong những ngày này để “tránh bão”. Đây có thể là nơi bạn tìm thấy cơ hội giao dịch ngắn hạn an toàn hơn.
7.3. Đối với nhà đầu tư phái sinh (Derivatives Trader)
– Đóng vị thế sớm: Như đã đề cập, hãy luôn chủ động đóng vị thế của hợp đồng tháng hiện tại trước phiên ATC. Đừng để mình rơi vào thế bị động.
– Giao dịch hợp đồng của các tháng sau: Thay vì giao dịch hợp đồng sắp đáo hạn (F1), bạn có thể chuyển sang giao dịch hợp đồng của tháng kế tiếp (F2) hoặc quý kế tiếp. Các hợp đồng này thường ít bị nhiễu động hơn trong ngày đáo hạn.
8. Vượt Lên Trên “Nhiễu Động”: Xây Dựng Một Tầm Nhìn Dài Hạn
Ảnh trên: Vượt Lên Trên “Nhiễu Động”: Xây Dựng Một Tầm Nhìn Dài Hạn
Sau tất cả những phân tích về biến động, về cuộc chiến của “cá mập”, điều quan trọng nhất tôi muốn bạn ghi nhớ là: Ngày đáo hạn phái sinh là một phần của cuộc chơi, nhưng nó không phải là toàn bộ cuộc chơi. Sự thành công bền vững trên thị trường chứng khoán không đến từ việc đoán đúng một vài phiên, mà đến từ một chiến lược đầu tư bài bản và một tầm nhìn dài hạn.
Bạn đã có phương pháp đầu tư nào cho riêng mình chưa? Hay bạn vẫn đang loay hoay trong mớ thông tin hỗn loạn, mua bán theo tin đồn và thường xuyên thua lỗ? Việc có một góc nhìn dài hạn, một phương pháp đã được kiểm chứng là vô cùng quan trọng. Nó giúp bạn phân biệt đâu là “tín hiệu” và đâu chỉ là “nhiễu động” nhất thời như phiên đáo hạn.
Nhiều nhà đầu tư, đặc biệt là người mới, thường bị cuốn theo những biến động hàng ngày và mất đi định hướng. Họ cố gắng làm mọi thứ một mình và cái giá phải trả đôi khi rất đắt. Đây là lúc việc có một người đồng hành trở nên thực sự cần thiết. Tại CASIN, chúng tôi không hoạt động như những môi giới truyền thống chỉ tập trung vào phí giao dịch. Triết lý của chúng tôi là trở thành người bạn đồng hành trung và dài hạn, giúp bạn xây dựng một chiến lược đầu tư được “may đo” riêng cho chính bạn, bảo vệ nguồn vốn quý giá và hướng tới sự tăng trưởng tài sản một cách bền vững. Có một chuyên gia cùng bạn xem xét lại danh mục và mục tiêu đầu tư sẽ mang lại sự an tâm tuyệt đối, đặc biệt trong một thị trường đầy biến động như hiện nay.
9. Bài Học Về Tâm Lý: Đừng Để Nỗi Sợ Của Người Khác Trở Thành Hiện Thực Của Bạn
Ngày đáo hạn là một bài kiểm tra tâm lý khắc nghiệt. Nỗi sợ hãi và lòng tham của đám đông được đẩy lên cực độ. Bạn sẽ thấy các diễn đàn chứng khoán tràn ngập những lời hô hào “sập”, “kéo xả”, “úp bô”…
Hãy lùi lại một bước và tự hỏi: “Quyết định của mình đang dựa trên phân tích cá nhân hay bị ảnh hưởng bởi sự hoảng loạn của người khác?”. Nếu bạn đã làm bài tập về nhà, đã phân tích kỹ doanh nghiệp, đã có một chiến lược rõ ràng, hãy tin vào chính mình. Đừng để nỗi sợ của đám đông biến thành hành động sai lầm của bạn. Hãy tắt bớt các bảng điện, các diễn đàn ồn ào và tập trung vào kế hoạch đã đề ra.
10. Xây Dựng “Bộ Quy Tắc Vàng” Cho Ngày Đáo Hạn Phái Sinh
Ảnh trên: Quy tắc 3 – Không bao giờ cố gắng bắt đáy hoặc FOMO mua đuổi trong phiên ATC ngày đáo hạn.
Sau khi đọc xong bài viết này, điều tôi mong muốn nhất là bạn có thể tự xây dựng cho mình một bộ quy tắc riêng để đối phó với những ngày đặc biệt này. Nó có thể đơn giản như sau:
Quy tắc 1: Luôn kiểm tra lịch đáo hạn phái sinh vào đầu mỗi tháng.
Quy tắc 2: Trước ngày đáo hạn 2 ngày, giảm tỷ trọng giao dịch các cổ phiếu VN30.
Quy tắc 3: Không bao giờ cố gắng bắt đáy hoặc FOMO mua đuổi trong phiên ATC ngày đáo hạn.
Quy tắc 4: Nếu một cổ phiếu tốt trong danh mục dài hạn bị bán mạnh vô cớ, hãy xem xét đó là cơ hội mua vào, không phải tín hiệu để bán ra.
Quy tắc 5: Nếu giao dịch phái sinh, tuyệt đối đóng vị thế trước 14:30.
Hãy viết những quy tắc này ra giấy, dán lên màn hình máy tính. Nó sẽ là kim chỉ nam giúp bạn hành động một cách lý trí thay vì cảm tính.
11. Kết Luận: Từ Nỗi Sợ Hãi Đến Sự Thấu Hiểu Và Tự Tin
Ngày đáo hạn phái sinh không còn là một khái niệm mơ hồ và đáng sợ nữa, đúng không? Giờ đây, bạn đã hiểu rõ đáo hạn phái sinh là gì, cơ chế vận hành của nó, những kịch bản có thể xảy ra và quan trọng nhất là cách để hành động. Nó không phải là một con quái vật nuốt chửng nhà đầu tư, mà chỉ là một quy luật vận động của thị trường.
Hành trình đầu tư cũng giống như một chuyến ra khơi. Sẽ có những ngày biển lặng, nhưng cũng không thiếu những ngày bão tố. Ngày đáo hạn phái sinh chính là một cơn bão định kỳ như vậy. Việc của chúng ta không phải là cầu cho bão không đến, mà là học cách để đóng một con tàu thật vững chắc, trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng để tự tin giương buồm vượt qua mọi sóng gió.
Tôi hy vọng rằng, từ giờ trở đi, mỗi khi đến ngày Thứ Năm thứ ba của tháng, thay vì lo lắng, bạn sẽ mỉm cười và tự tin nói: “Tôi biết hôm nay có gì. Tôi đã sẵn sàng”. Chúc bạn luôn vững vàng và thành công trên con đường đầu tư của mình.
Ảnh trên: Dịch Vụ Tư Vấn Và Đầu Tư Chứng Khoán CASIN