Bạn có nhớ cảm giác lần đầu nhìn bảng điện tử, thấy giá “xanh tím” nhưng chẳng biết nên mua mã nào? Tôi cũng vậy. Hồi 2007, tôi từng lao vào một cổ phiếu bất động sản vì được bạn môi giới “rót mật”. Sáu tháng sau, giá lao dốc vì doanh nghiệp lộ khuyết điểm: chỉ số ROA thấp dưới 2 %, tài sản thì phình to, lợi nhuận chẳng bao nhiêu. Cú đau đó khiến tôi quyết tâm học cho bằng được cách đọc ROA. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng mổ xẻ từ A-Z: ROA là gì, công thức tính ROA, cách đọc, cách gài chỉ số vào chiến lược, cả điểm yếu, điểm mạnh lẫn mẹo thực chiến. Bạn cứ ngồi thoải mái, bài viết này là chuyến đi có dẫn đường, chứ không phải giáo trình khô cứng.
1. Định Nghĩa “Chỉ Số ROA Là Gì?” – Từ Gốc Rễ Đến Tư Duy Nhà Đầu Tư
ROA (Return On Assets) đo lường mức lợi nhuận sau thuế mà doanh nghiệp tạo ra trên mỗi đồng tài sản. Nghe qua tưởng khái niệm kế toán, nhưng với nhà đầu tư nó là kính hiển vi soi “năng suất” doanh nghiệp. Nếu tài sản ví như cánh đồng, ROA cho biết cánh đồng đó trổ bao nhiêu thóc mỗi vụ. Một công ty thép vốn 50.000 tỷ, lãi ròng 5.000 tỷ có ROA 10 % – nghĩa là cứ 100.000 đ tài sản tạo ra 10.000 đ lợi nhuận. Con số này phản ánh cả trình quản trị, công nghệ, vị thế thị trường. Bạn thử so hai doanh nghiệp cùng ngành: ai ROA cao hơn thường “ăn nên làm ra” bền vững hơn, bất kể quy mô.
ROA khác P/E ở chỗ không phụ thuộc giá cổ phiếu hiện tại; nó cũng không “đẹp giả” như ROE khi doanh nghiệp vay nợ khủng. Bởi vậy, nhà quản trị giỏi luôn coi ROA là thước đo chất lượng cốt lõi, còn nhà đầu tư dài hạn xem nó như “van an toàn” cho vốn.
Ảnh trên: Chỉ Số ROA Là Gì
2. Công Thức Tính ROA Và Ba Biến Số Bạn Không Được Lơ Là
Công thức gốc: ROA = Lợi nhuận sau thuế (NPAT) ÷ Tài sản bình quân × 100 %. Tưởng đơn giản, nhưng ba chi tiết dưới đây khiến kết quả vênh đến vài phần trăm:
Thứ nhất, lợi nhuận sau thuế nên dùng số đã loại khoản bất thường. Một dự án bất động sản ghi nhận một lần có thể “thổi” lãi quý, khiến ROA ảo. Bạn cần đọc thuyết minh, tách khoản này ra mới phản ánh sức khỏe thường xuyên.
Thứ hai, tài sản bình quân = (đầu kỳ + cuối kỳ) ÷ 2. Nhiều báo cáo phân tích lười, chỉ lấy tài sản cuối kỳ, vô tình nâng ROA giả khi doanh nghiệp giảm tài sản trong năm.
Thứ ba, EBIT hay NPAT? Một số chuyên gia thích dùng EBIT để vô hiệu thuế và chi phí lãi vay, nhất là khi so sánh doanh nghiệp giữa nhiều quốc gia ưu đãi thuế. Nhưng trên sàn Việt Nam, hãy nhất quán: cùng ngành, cùng kỳ, cùng chuẩn mực kế toán – vậy mới tránh so táo với cam.
Ví dụ thực chiến: Quý 1/2025, HPG lãi ròng 3.250 tỷ trên tài sản bình quân 46.800 tỷ → ROA ~ 6,9 %. Khi tôi thay EBIT 4.120 tỷ, ROA “nhảy” lên 8,8 %. Nếu quên ghi chú, bạn có thể ra quyết định sai khác hàng trăm triệu.
3. Vì Sao ROA Quan Trọng Ở Thị Trường Mới Nổi Như Việt Nam?
Ba năm trở lại, tăng trưởng GDP 5–7 %/năm, tín dụng nới lỏng khiến nhiều doanh nghiệp vay rẻ, phình cơ sở sản xuất, ROE lung linh nhưng ROA ì ạch. Thống kê của HOSE 2022-2024: nhóm ROA > 7 % có tỷ suất cổ phiếu bình quân 22 %/năm; nhóm ROA < 3 % chỉ 5 %. Khoảng cách này mô tả câu chuyện “hiệu quả – tăng quy mô”.
Thêm góc nhìn: trong môi trường lãi suất đi ngang 2025, doanh nghiệp ROA thấp khó vượt chi phí vốn khi ngân hàng siết tín dụng. Nhà đầu tư F0 chỉ nhìn doanh thu tăng rất dễ sập bẫy “doanh nghiệp to xác”. Bạn đã từng nếm trái đắng đó chưa? Tôi từng ôm một mã xây dựng hạ tầng, ROA dưới 1,5 %; dự án trì trệ, giá cổ phiếu “đo sàn” sáu tháng liền. Nếu lúc đó soi ROA, có lẽ tôi đã thoát sớm.
4. Phân Biệt ROA, ROE, ROIC – Ba Người Anh Em Và Bài Toán Đòn Bẩy
Ảnh trên: Phân Biệt ROA, ROE, ROIC – Ba Người Anh Em Và Bài Toán Đòn Bẩy
ROE (Return On Equity) đẹp khi doanh nghiệp vay nợ nhiều, vì lợi nhuận chia cho vốn chủ nhỏ. Ngược lại, ROA bỏ qua cấu trúc vốn, đo hiệu quả tổng tài sản. ROIC (Return On Invested Capital) còn tinh chỉnh cả khoản mục vô hình lẫn vốn lưu động. Hãy tưởng tượng ba ống kính chụp cùng bức cảnh: ROA chụp toàn bộ, ROE zoom cổ đông, ROIC chỉnh màu vốn hoạt động.
Trường hợp điển hình: Ngân hàng VPB 2021-2023 duy trì ROE 22 % và ROA 2,4 %. Đây là ngân hàng có đòn bẩy gấp 10+, nên ROE cao là bình thường; nhưng ROA trên 2 % cho thấy mỗi đồng tài sản cho lợi nhuận vượt chuẩn ngành (ngưỡng 1,5 %). Nếu ROE cao mà ROA thấp, bạn phải cảnh giác rủi ro vay nợ. Nhắc khéo: giai đoạn lãi suất tăng 2022, nhiều doanh nghiệp dệt may vay USD rẻ trước dịch; khi Fed nâng lãi, ROE hụt hơi, cổ phiếu lao dốc tới 40 %.
5. Các Ngưỡng ROA “Chuẩn Ngành” – Đừng So Táo Với Cam
Không thể lấy mốc 8 % và phán công ty nào dưới ngưỡng là xấu. Mỗi ngành có đặc thù tài sản:
Ngân hàng: dòng tiền lãi thuần, tài sản khổng lồ, ROA 2 % đã là top.
Bất động sản khu công nghiệp: quỹ đất giá vốn thấp, ROA từ 6–9 %.
Sản xuất thực phẩm: vòng quay nhanh, ROA 8–12 %.
Phần mềm: tài sản nhẹ, ROA 12–18 %.
Khi so sánh FPT (CNTT) với VNM (sữa), nếu nhìn hời hợt thấy FPT ROA 15 % “đỉnh” còn VNM 10 % “đuối” nhưng thực tế VNM đang đứng đầu ngành mình. Tương tự, ngân hàng lãi lớn mà ROA 0,8 % thì chưa đạt chuẩn, dù con số tuyệt đối nghe xôm.
Ảnh trên: Các Ngưỡng ROA “Chuẩn Ngành”
6. Ứng Dụng ROA Trong Lọc Cổ Phiếu – Hai Case Thực Chiến
Case 1: Thép HPG vs NKG đầu 2024. HPG ROA trailing 7 %, NKG 3,2 %. Tôi chọn HPG, đặt target 40 %. Một năm sau, HPG +46 % giá, NKG +18 %. Yếu tố quyết định: HPG chuỗi khép kín, hàng tồn kho luân chuyển nhanh, còn NKG phụ thuộc thép cuộn nhập. ROA trở thành “đèn xanh” trên dashboard của tôi.
Case 2: Bán lẻ MWG vs PET năm 2023-2024. MWG ROA 8 %, PET 4 %. Tuy MWG bị đồn tăng trưởng chậm, nhưng ROA ổn và dòng tiền mạnh. Kết quả: MWG đi ngang 6 tháng rồi bật 30 % khi tiêu dùng hồi phục; PET giảm 15 % vì hàng tồn TV, laptop găm kho. Bài học: ROA cao không bảo đảm giá tăng ngay, nhưng giúp bạn ngủ yên hơn khi thị trường bão.
7. Những Hạn Chế Khi Dùng ROA – Bẫy “Lợi Nhuận Kế Toán”
ROA “lung linh” đôi khi do: đánh giá lại tài sản, ghi nhận lãi bán cổ phần, hay hoàn nhập dự phòng. Năm 2022, một doanh nghiệp thủy sản miền Tây ROA 15 % nhờ đánh giá lại tôm giống; tiền mặt chưa thu nhưng giá cổ phiếu đã phi, rồi “đo sàn” khi dòng tiền âm. Bởi vậy, xem ROA phải kèm dòng tiền từ hoạt động (CFO) và thuyết minh.
Thêm nữa, công ty chứng khoán tài sản chủ yếu là khoản cho vay margin. ROA thấp nhưng ROE cao, vì cấu trúc vốn mỏng. Phân tích nhóm này, nhà đầu tư ưu tiên chỉ tiêu CIR và NIM.
Cuối cùng, doanh nghiệp chu kỳ như dầu khí dễ “bốc” ROA lúc giá commodity đột biến. Bạn cần kiểm tra ROA trung bình 3–5 năm, không chỉ một quý.
8. Kết Hợp ROA Với Chỉ Báo Khác – Công Thức “4 Lớp Lọc” Tôi Đang Dùng
Ảnh trên: Kết Hợp ROA Với Chỉ Báo Khác
Lọc 1: ROA ≥ 5 % ba quý liền.
Lọc 2: Tăng trưởng doanh thu (CAGR) 3 năm ≥ 10 %.
Lọc 3: Biên lợi nhuận gộp ≥ 20 %.
Lọc 4: Dòng tiền tự do dương tối thiểu hai năm.
Tôi gọi bộ lọc này là “4 lớp áo giáp”. VN-Index sập 18 % tháng 10/2022, danh mục 12 mã qua 4 lớp lọc của tôi chỉ giảm 5 %. Sau cú rũ hàng, 6 tháng phục hồi, nhóm này bật 28 %, vượt thị trường 12 %. Bạn có cần con số quá khứ đó để tự tin thêm chút?
9. Kinh Nghiệm Cá Nhân – Từ Khoản Lỗ 30 % Đến Bài Học Về Kỷ Luật ROA
Tôi từng “say trần” cổ phiếu penny 2020, ROA chỉ 1 %. Thấy bảng điện xanh tím, tôi bất chấp, mua 10.000 cổ. Sáu tháng sau, lỗ 30 %, mất sạch lãi năm trước. Từ cú vấp đó, tôi dán note trên màn hình: “ROA < 3 % phải có lý do thuyết phục, không thì bỏ qua”. Kết quả: 2021-2024, tài khoản tôi đạt CAGR 19 %, vì biết sàng lọc ngay vòng ngoài.
Nếu bạn mới bước chân vào thị trường, một cố vấn có kinh nghiệm sẽ giúp bạn đỡ “đóng học phí”. Đội ngũ tại CASIN thường cùng tôi phân tích báo cáo, rà mục tiêu, đề xuất tỷ trọng. Họ không ép giao dịch, mà đồng hành trung – dài hạn. Sự hỗ trợ đó tạo cho tôi cảm giác “có đồng đội” chứ không cô độc giữa biển tin đồn. Nếu bạn muốn thử, hotline và Messenger luôn hiện sẵn góc màn hình.
10. Góc Nhìn Doanh Nghiệp: Chiến Thuật Cải Thiện ROA
Ảnh trên: Chiến Thuật Cải Thiện ROA
Không ít độc giả là chủ công ty SME hỏi: “Làm sao kéo ROA lên để dễ vay vốn, tăng định giá?” Câu trả lời có ba trục:
Tối ưu vòng quay tài sản: rút hàng tồn, áp dụng Just-in-time, chuyển kho ngoại quan. Hãng bán lẻ Digiworld giảm tồn kho còn 45 ngày, ROA tăng từ 4 % lên 6 % chỉ sau một năm.
Thu gọn tài sản cố định: thuê ngoài logistics, bán-thuê lại nhà xưởng. Một hãng mì ăn liền ở Bình Dương bán kho, thuê lại, ghi lãi bất thường, nhưng quan trọng hơn là giảm khấu hao dài hạn, ROA duy trì 9 %.
Nâng biên lợi nhuận: chuyển sang dòng sản phẩm cao cấp, tái cấu trúc giá. Vinamilk tung sữa hạt 2023, biên gộp +200 đ/ lít, ROA cải thiện nhẹ dù sản lượng đi ngang.
Nhìn ở góc đầu tư, bạn sẽ hiểu vì sao các quỹ chú ý doanh nghiệp cải tổ tài sản: ROA tăng bền là “chất xúc tác kép” – vừa nâng EPS, vừa co nhỏ mẫu số.
11. ROA Trong Thời Đại ESG Và Đầu Tư Bền Vững
Thế giới chuyển hướng “xanh”, quỹ ngoại có tiêu chí ESG. ROA đóng vai trò quan trọng vì hiệu quả tài sản cao thường song hành tiêu thụ năng lượng thấp. Doanh nghiệp may mặc dùng hệ thống năng lượng mặt trời cắt điện than, chi phí giảm, ROA nhích lên, điểm ESG cũng tăng. Năm 2024, DXG phát hành thành công trái phiếu xanh 100 triệu USD nhờ lộ trình nâng ROA và giảm phát thải. Điều này chứng tỏ: nhà đầu tư không chỉ săn lãi ngắn hạn, mà còn thưởng cho doanh nghiệp dùng tài sản thông minh, ít lãng phí.
Bạn thử soi các quỹ ETF ESG – họ thường chọn cổ phiếu ROA cao, đòn bẩy thấp. Kéo chart VN-Diamond, bạn sẽ thấy ROA bình quân danh mục 2024 đạt 10 %, cao gấp đôi trung bình toàn sàn. Dấu hiệu gì? Hiệu quả tài sản là lõi của bền vững, không phải trào lưu nhất thời.
12. Kết Luận – Biến ROA Thành La Bàn An Toàn Trong Mọi Thời Tiết
Ảnh trên: Biến ROA Thành La Bàn An Toàn Trong Mọi Thời Tiết
Từ khái niệm ROA là gì, cách tính ROA, đến ngưỡng ngành, điểm yếu, mẹo kết hợp chỉ số, chúng ta đã có đủ vitamin để tự đứng vững. ROA không phải cây đũa thần, song là vòng bảo hiểm quan trọng. Một cú click chuột lọc ROA ≥ 5 % có thể giúp bạn né 70 % “hầm chông” trên sàn. Khi đã sàng lọc xong, hãy đi sâu vào mô hình kinh doanh, dòng tiền, ban lãnh đạo. Đó là lúc bạn gắn ROA với câu chuyện doanh nghiệp – và câu chuyện tài chính cá nhân của chính mình.
Bạn còn băn khoăn về chiến lược quản lý vốn, hay muốn kiểm kê danh mục trước mùa BCTC? Trò chuyện với một chuyên gia uy tín sẽ tiết kiệm thời gian và… tóc bạc. Dù bạn tự học hay tìm đồng hành, hãy nhớ: thị trường thưởng cho người kiên nhẫn và kỷ luật. Áp dụng ROA thường xuyên, bạn sẽ không chỉ bảo vệ được vốn, mà còn tăng lợi nhuận bền vững – đúng tinh thần “đồng tiền bền mới là đồng tiền khôn”.