Tôi từng vội vã lao xuống bậc thềm Hà Nội trong cơn mưa đầu mùa. Đế dép tổ ong quá mòn, trượt một phát, tôi suýt đo vỉa hè. Khi ngồi bóp đầu gối sưng, tôi chợt nghĩ: doanh nghiệp cũng thế thôi; “đế dép” chính là tài sản ngắn hạn, còn trọng lượng cơ thể là nợ ngắn hạn. Trượt ngã vì đế mỏng chính là cảnh doanh nghiệp thiếu tiền mặt, phải bán tháo tài sản hoặc gọi vốn “chữa cháy”. Khả năng thanh toán hiện hành – Current Ratio – đo chính xác độ dày của đôi đế ấy. Bài viết này sẽ lần lượt khui 14 chủ đề cốt lõi, mỗi chủ đề lại mở ra những góc nhìn, ví dụ, câu chuyện và hành động thực tế để bạn tự kiểm tra “đế dép” của bất kỳ doanh nghiệp nào.
Bạn đã sẵn sàng vào vai thợ giày và đo đạc chưa?
1. Current Ratio Là Gì? Từ Quầy Tạp Hóa Đến Tập Đoàn Tỷ Đô
Current Ratio là tỷ lệ giữa tài sản ngắn hạn và nợ ngắn hạn; cả hai cùng đáo hạn trong vòng mười hai tháng. Công thức gọn nhưng mạnh: Current Ratio = Tài sản ngắn hạn / Nợ ngắn hạn.
Hãy gặp chị Lan bán tạp hóa đầu ngõ. Một buổi sáng, sổ sách của chị ghi 120 triệu đồng tiền mặt, hàng tồn và các khoản phải thu. Nợ nhà cung cấp cần trả trong ba tháng là 100 triệu. Current Ratio của chị là 1,2. Chỉ số này giúp chị Lan ngủ ngon: nếu khách chậm trả, chị vẫn còn biên độ. Khi phóng to ba con số 0, Vinamilk, Hòa Phát hay FPT đều dùng cùng công thức. Điểm mấu chốt không nằm ở độ lớn của con số tuyệt đối, mà ở sự cân xứng: tài sản dễ quy đổi thành tiền phải đủ sức “gánh” nghĩa vụ nợ.
Tại sao phải quan tâm? Vì thị trường vốn Việt Nam biến động như những cơn mưa dông tháng Bảy: đôi khi tín dụng siết, lãi suất vọt, nhà cung cấp đòi tiền gấp. Khi đó Current Ratio làm la bàn xác định ai đứng vững, ai nằm sàn.
Ảnh trên: Khả Năng Thanh Toán Hiện Hành
2. Công Thức Tính Chi Tiết Và Những Khoản Mục Dễ Nhầm
Cầm máy tính và bấm tổng số liệu trên BCTC là bước đầu, nhưng chưa đủ. Bên trong “tài sản ngắn hạn” có bốn ngăn tủ, ngăn nào cũng có bí mật.
Mở ngăn thứ nhất – Tiền và tương đương tiền: đây là sức mạnh thanh khoản tinh khiết. Một đồng tiền mặt luôn đáp ứng nhu cầu trả nợ nhanh nhất.
Ngăn thứ hai – Đầu tư tài chính ngắn hạn: trái phiếu chính phủ sắp đáo hạn rất gần tiền mặt, nhưng cổ phiếu đầu cơ lại đầy biến động. Cùng một dòng mục, thanh khoản thật khác biệt.
Ngăn thứ ba – Các khoản phải thu: trên giấy tờ chúng là tiền, trên thực tế chúng là lời hứa. Tỷ lệ trích lập dự phòng nợ xấu cao đồng nghĩa lời hứa mỏng manh.
Ngăn thứ tư – Hàng tồn kho: nếu quặng thép lao dốc, đống nguyên vật liệu vừa mua sẽ “bốc hơi” giá trị. Hãy xem ngành thép Việt Nam 2023: doanh nghiệp nào ôm tồn kho cao đã ngã lăn vì Current Ratio ảo.
Một sai lầm khác thường thấy: lấy tài sản thuế tài chính hoặc chi phí trả trước ngắn hạn cộng vào khi tính Current Ratio. Dù chuẩn mực kế toán cho phép, nhưng về thực chất, thuế hoãn lại không giúp trả nợ. Lời khuyên của tôi: luôn soi “khả năng biến thành tiền” trước khi cộng vào.
Ảnh trên: Đầu tư tài chính ngắn hạn trái phiếu chính phủ sắp đáo hạn rất gần tiền mặt, nhưng cổ phiếu đầu cơ lại đầy biến động. Cùng một dòng mục, thanh khoản thật khác biệt.
3. Current Ratio Bao Nhiêu Là “Đẹp”? Sự Thật Về Con Số 2,0
Tiếp về khả năng thanh toán hiện hành. Sách vở nước ngoài hay treo mốc 2,0. Thực tế Việt Nam, ngưỡng “đẹp” thay đổi theo ngành, theo chu kỳ kinh doanh, thậm chí theo mô hình huy động vốn.
Năm 2024, ngân hàng niêm yết có Current Ratio quanh 0,6; họ lấy tiền gửi ngắn hạn cho vay dài hạn với vòng quay tiền mặt liên tục nên không cần CR cao. Ngành bán lẻ duy trì 1,2–1,5 vì phải trữ hàng hóa nhưng hàng xoay vòng nhanh. Ngành công nghệ giữ 2,0–3,0 nhờ dòng tiền dồi dào, ít nợ vay. Bất động sản thường 1,5–1,9; tuy nhiên khi chu kỳ trầm lắng, con số này tụt nhanh.
Thông điệp quan trọng: đừng so CR của Masan với Vietcombank rồi kết luận Masan “khỏe” hơn. Hãy đặt doanh nghiệp cạnh đồng nghiệp trong cùng phân khúc và cùng giai đoạn kinh tế.
Ảnh trên: Current Ratio Bao Nhiêu Là “Đẹp”? Sự Thật Về Con Số 2,0
4. Khi Current Ratio Quá Cao: “Nhiều Tiền Cũng Khổ”
Có lần tôi hỏi CFO một công ty công nghệ lý do họ ôm 10.000 tỷ tiền mặt. Anh cười: “Giữ đạn chờ thương vụ M&A lớn”. Thực lòng, cổ đông hoài nghi: hơn hai năm số tiền ấy chỉ gửi tiết kiệm, lợi nhuận tài chính < 4%/năm, thấp hơn lợi suất ROE công ty.
Current Ratio vượt 3,0 có thể ám chỉ ba tình huống: ban lãnh đạo quá thận trọng, thiếu dự án sinh lời, hoặc không tự tin vay nợ vì lịch sử tín dụng kém. Dù lý do nào, nhà đầu tư vẫn phải hỏi: Đồng tiền nhàn rỗi có thật sự “đẻ” ra giá trị? Nếu không, công ty đang đánh đổi cơ hội tăng trưởng lấy sự an toàn thái quá.
5. Khi Current Ratio Quá Thấp: Lằn Ranh Đổ Vỡ
Tháng 10/2022, một doanh nghiệp bất động sản tại Đồng Nai công bố CR 0,3. Ba quý sau, trái phiếu đáo hạn, họ bán tháo dự án phụ nhưng vẫn không đủ tiền trả lãi, cổ phiếu rơi 80 %. Kịch bản ấy lặp lại nhiều lần trên HOSE: CR dưới 1,0 không tuyên án tử nhưng là báo động đỏ.
Giả sử công ty có hợp đồng bán hàng chắc chắn, tiền sẽ về tuần tới, CR 0,9 vẫn chấp nhận. Nhưng nếu dòng tiền thuần hoạt động liên tục âm, CR 0,9 là ngòi nổ. Bạn cần kiểm tra lịch trả nợ, lãi suất và khả năng gọi vốn; chỉ một biến động lãi suất nhỏ cũng có thể kích hoạt biến cố.
6. Phân Tích Current Ratio Kết Hợp Quick Ratio Và Cash Ratio
Ảnh trên: Phân Tích Current Ratio Kết Hợp Quick Ratio Và Cash Ratio
Tiếp về vấn đề khả năng thanh toán hiện hành Current Ratio cho cái nhìn tổng thể, nhưng có lúc phải soi cận cảnh. Quick Ratio loại trừ hàng tồn kho; Cash Ratio chỉ tính tiền và tương đương tiền.
Hãy tưởng tượng hai doanh nghiệp dược A và B, cùng CR 1,5. Khi loại trừ tồn kho, Quick Ratio của A là 1,3 trong khi B chỉ 0,8. Lý do: B ôm kháng sinh sắp hết hạn dự kiến bán trong nửa năm. Cú rớt giá 20 % khiến thuốc tồn kho của B gần như vô giá trị; Quick Ratio lập tức lao dốc.
Nhìn ba chỉ số song song giống như soi ba lớp áo giáp: lớp ngoài bóng bẩy không chứng minh lõi thép bên trong. Bạn đã bao giờ xem hộp bánh quy to đùng nhưng toàn giấy lót? CR đôi khi chính là hộp bánh ấy.
7. Current Ratio Và Vòng Đời Doanh Nghiệp
Một startup công nghệ giai đoạn đầu chấp nhận CR 0,7 vì dòng vốn mạo hiểm rót dài hạn; họ đánh đổi thanh khoản lấy tốc độ. Khi chuyển sang tăng trưởng, doanh thu đổ về, CR dần nhích sát 1,0. Lúc trưởng thành, lợi nhuận ổn định, CR 1,5–2,0 là hợp lý. Tuy nhiên khi công ty thiếu dự án mới, tiền mặt ứ đọng, CR vọt > 3,0, báo hiệu giai đoạn “tiền nhiều nhưng ý tưởng ít”. Ngược lại, thời suy thoái, bán hàng chậm, tồn kho đầy, CR lao xuống, báo hiệu sắp sửa tái cấu trúc.
Theo dõi CR qua năm năm, bạn sẽ nhìn thấy đường đời của doanh nghiệp – một cuốn phim dài chứ không phải bức ảnh tĩnh.
8. Case Study: Hai Anh Em Nhà Dệt – Sông Hồng Và XYZ Garment
Năm 2024, Sông Hồng công bố CR 1,8; công ty giả định XYZ Garment có CR 0,9. Về hình thức, chênh lệch 0,9 điểm không lớn. Nhưng khi bóc tách, Sông Hồng có Quick Ratio 1,2, tồn kho xoay vòng 45 ngày, đơn hàng từ Uniqlo ký trước sáu tháng. XYZ có Quick Ratio 0,5, tồn kho 120 ngày, ôm vải denim “out trend”.
Ba quý sau, giá bông tăng, đơn hàng denim chậm, XYZ phải hạ giá 25 % để xả hàng. Lãi gộp rơi từ 10 % xuống 4 %. Cổ phiếu của họ giảm 35 %. Nhà đầu tư nắm bảng CR sớm đã thoát trước khi thị trường nhận ra vết nứt.
Câu chuyện cho thấy: CR không chỉ là chỉ báo, nó còn là phễu lọc cơ hội và, quan trọng hơn, cứu bạn khỏi “bom” thanh khoản.
Ảnh trên: Case Study: Hai Anh Em Nhà Dệt – Sông Hồng Và XYZ Garment
9. Current Ratio Trong Bối Cảnh Kinh Tế Việt Nam 2024–2025
Từ đầu 2024, Ngân hàng Nhà nước hạ lãi suất điều hành 150 cơ sở điểm. Dòng tín dụng rẻ hơn khiến CR trung bình sàn HOSE nhích từ 1,27 lên 1,35. Thế nhưng đừng vội mừng. Tỷ giá USD/VND tăng 2,8 % nửa cuối 2024, làm doanh nghiệp xuất nhập khẩu chịu áp lực hàng tồn kho định giá cao. Nhóm gỗ – dệt may ghi nhận CR sụt còn 1,1. Ngược lại, thủy sản tận dụng nhu cầu Mỹ tăng, CR cải thiện 1,6.
Nửa đầu 2025, Chính phủ đẩy mạnh đầu tư công; ngành vật liệu xây dựng tiêu thụ mạnh, thép Hòa Phát, Nam Kim giảm tồn kho, CR hồi lên 1,4. Hiểu bối cảnh vĩ mô giúp bạn không ngạc nhiên khi cùng một doanh nghiệp, CR biến động đáng kể trong 12 tháng.
10. Những Chiêu “Trang Điểm” Current Ratio Và Cách Phát Hiện
Một CFO tài ba có thể “làm đẹp” CR trước ngày chốt sổ. Họ tạm bán hàng tồn cho công ty liên quan, nhận tiền mặt, CR vọt. Tháng sau, giao dịch đảo ngược. Dấu hiệu: doanh thu bất thường quý cuối năm nhưng dòng tiền thuần vẫn âm.
Một thủ thuật khác: đàm phán giãn nợ 14 tháng, chuyển nghĩa vụ từ nợ ngắn sang nợ dài. CR tăng, nhưng kỳ hạn nợ dài hơn không làm nghĩa vụ biến mất. Đọc phần thuyết minh nợ vay, bạn sẽ thấy cụm từ “đã tái cấu trúc” hoặc “đã kéo dài thời gian trả”.
Cuối cùng, bán tài sản dài hạn trong tháng cuối cùng để bơm tiền mặt. Báo cáo LCTT cho thấy tiền đến từ hoạt động đầu tư, không phải kinh doanh. Nếu bán xong mà công suất sản xuất giảm, lợi nhuận tương lai cũng giảm theo.
11. Công Thức “Tập Gym” Để Doanh Nghiệp Nâng Current Ratio
Ảnh trên: Tái cấu trúc nợ, chuyển nợ ngắn hạn thành trái phiếu chuyển đổi ba năm, lãi suất cố định giúp ổn định dòng tiền.
Doanh nghiệp không thể ngồi cầu mưa. Họ có bốn bài tập quen thuộc.
Bài tập một, rút ngắn thời gian thu hồi công nợ. Ví dụ, giảm 2 % giá nếu khách trả trong mười ngày, thay vì ba mươi ngày.
Bài tập hai, xả tồn kho chậm quay. Một chiếc áo “trend” năm trước hôm nay phải giảm giá còn 70 % vẫn tốt hơn treo kho thêm mười hai tháng.
Bài tập ba, tối ưu vòng quay vốn lưu động bằng Just‑In‑Time. Thay vì nhập 1.000 tấn hạt nhựa một lần, DN chia nhỏ theo lô, tiền mặt nhàn rỗi giảm.
Bài tập bốn, tái cấu trúc nợ: chuyển nợ ngắn hạn thành trái phiếu chuyển đổi ba năm, lãi suất cố định giúp ổn định dòng tiền.
Nhà đầu tư có thể đánh giá hiệu quả “tập gym” bằng cách so CR và Cash Ratio hai quý liên tiếp. Nếu CR tăng nhưng Cash Ratio giảm, rất có thể họ chỉ giảm tồn kho chứ chưa giải quyết cốt lõi.
12. Checklist Bảy Bước Đọc Current Ratio Cho Nhà Đầu Tư F0
Đầu tiên, mở BCTC bốn quý gần nhất và chép CR vào bảng riêng.
Bước hai, tính phần trăm biến động mỗi quý. Con số giật mạnh là cờ đỏ.
Bước ba, đặt CR cạnh Quick và Cash Ratio. Ba chỉ số lệch quá xa cần đào sâu.
Bước bốn, so với trung vị ngành trên Fiinpro hoặc CaféF. Chênh lệch lớn không xấu, nhưng phải lý giải được.
Bước năm, đọc thuyết minh, tìm khoản mục chiếm trên 20 % tài sản ngắn hạn. Khoản phải thu nội bộ thường ẩn rủi ro.
Bước sáu, kiểm tra vòng quay tồn kho và phải thu. Vòng quay chậm lại là dấu hiệu CR sắp xuống.
Bước bảy, đặt lên bản đồ vĩ mô: lãi suất, tỷ giá, chu kỳ hàng hóa. Ngành thép ảm đạm, tồn kho chắc chắn khó bán.
Thực hành đủ bảy bước, bạn sẽ không còn lúng túng trước hàng trăm con số.
13. Dịch Vụ Đồng Hành Cùng CASIN
Ảnh trên: Dịch Vụ Tư Vấn Và Đầu Tư Chứng Khoán CASIN
Nếu đọc đến đây bạn vẫn băn khoăn “Lỡ mình tính sai thì sao?”, hãy nhớ rằng thị trường vốn trị giá nhiều ngàn tỷ và rủi ro đắt đỏ hơn một buổi cà phê. CASIN chuyên tư vấn cá nhân, bảo vệ vốn và thiết kế danh mục dài hạn. Một buổi trao đổi nhanh qua Zalo có thể giúp bạn soi Current Ratio, rà lại mục tiêu và tránh chi phí học phí khổng lồ. Chỉ gợi ý thế thôi, quay lại mạch chia sẻ.
14. FAQ – Năm Câu Hỏi Thường Gặp Về Current Ratio
Câu hỏi đầu tiên, ngân hàng có dùng Current Ratio không? Câu trả lời: không. Họ dùng tỷ lệ an toàn vốn CAR và tỷ lệ cho vay trên huy động LDR.
Câu hỏi thứ hai, Current Ratio âm nghĩa là gì? Thực tế hiếm, chỉ xảy ra khi tài sản ngắn hạn âm vì lỗ lũy kế xóa sạch hàng tồn kho.
Câu hỏi thứ ba, CR bao nhiêu thì doanh nghiệp sắp phá sản? Không có con số cố định; nhưng CR dưới 0,5 và dòng tiền hoạt động âm ba quý liên tiếp là cờ đen.
Câu hỏi thứ tư, so CR giữa doanh nghiệp Việt và Mỹ có đáng tin? Có thể tham khảo, nhưng chuẩn mực kế toán và cấu trúc nguồn vốn khác nhau khiến con số không hoàn toàn tương đương.
Câu hỏi cuối, chỉ số nào song hành với CR? Dòng tiền hoạt động trên nợ ngắn hạn là “lời nói thật” của thanh khoản, không thể trang điểm bằng bút kế toán.
15. Ứng Dụng Current Ratio Vào Quyết Định Đầu Tư Cá Nhân
Ảnh trên: Không chỉ đánh giá CR bằng con số, mà phải hiểu mô hình kinh doanh. Với doanh nghiệp phần mềm SaaS thu phí trước, CR thấp vẫn an toàn; với doanh nghiệp xây dựng phụ thuộc tiền ứng, CR thấp rất rủi ro.
Tôi từng bỏ lỡ một cú “multibagger” vì sợ CR thấp. Lúc đó, doanh nghiệp công nghệ mới niêm yết có CR 0,8, nhưng Quick Ratio 0,75 và dòng tiền hoạt động dương. Họ bán phần mềm thu tiền ngay, trả nợ ngắn chậm, nên CR thấp không phải vấn đề. Giá cổ phiếu tăng sáu lần trong ba năm.
Kinh nghiệm rút ra: không chỉ đánh giá CR bằng con số, mà phải hiểu mô hình kinh doanh. Với doanh nghiệp phần mềm SaaS thu phí trước, CR thấp vẫn an toàn; với doanh nghiệp xây dựng phụ thuộc tiền ứng, CR thấp rất rủi ro.
Bạn có thể ứng dụng bằng cách lập bảng Excel: cột A tên doanh nghiệp, cột B CR, cột C Quick, cột D Cash, cột E mô hình kinh doanh, cột F bình luận. Chỉ cần mười dòng là bạn nhận ra cổ phiếu nào rủi ro ngay lập tức.
16. Kết Luận: Đo Đế Dép – Bước Nhỏ, Lợi Ích Lớn
Bài viết dài, con số cũng nhiều, nhưng thông điệp chỉ gói trong ba câu. Thứ nhất, khả năng thanh toán hiện hành là tấm gương soi sức khỏe ngắn hạn, nhưng phải soi đúng góc mới sáng. Thứ hai, luôn đặt CR trong bối cảnh ngành, chu kỳ và dòng tiền. Thứ ba, hành động ngay: mở BCTC doanh nghiệp bạn đang nắm, tính CR, đối chiếu checklist.
Nếu con số an toàn, bạn ngủ ngon hơn. Nếu con số đỏ, bạn kịp giảm tỷ trọng trước khi thị trường trượt như đôi dép sũng nước. Và nếu bạn muốn một huấn luyện viên đồng hành, CASIN vẫn ở góc màn hình, sẵn sàng pha cà phê và “đo đế” cùng bạn. Vậy, bạn sẽ làm gì sau khi gập chiếc điện thoại lại?