Sáng cuối tuần, tôi trả 30.000 đồng cho ly cà phê phố chẳng hề xa xỉ. Vị đắng tan nhanh, nhưng câu hỏi còn đọng lại: “Bao nhiêu phần giá bán là bột cà phê? Bao nhiêu phần chỉ để giữ đèn quán luôn sáng?” Câu trả lời nằm gọn trong hai chữ định phí. Khi hiểu và kiểm soát chi phí cố định, chủ quán có thể nở nụ cười ngay cả những ngày mưa vắng khách. Cũng với tư duy đó, một nhà đầu tư hiểu định phí của doanh nghiệp niêm yết sẽ biết liệu biên lợi nhuận kia là bền vững hay chỉ như… bọt cà phê.
1. Định Phí Doanh Nghiệp Là Gì?
Định phí – tiếng Anh là fixed cost – là những khoản chi không hề dịch chuyển trong kỳ kế toán ngắn hạn dù bạn bán một sản phẩm hay một nghìn. Tiền thuê văn phòng, khấu hao dây chuyền, phí license phần mềm đều thuộc nhóm này. Ở góc độ hiện đại, cả gói cloud tháng và phí SaaS đều là định phí vì chúng không co giãn theo từng đơn hàng.
Tại sao phải lưu tâm? Vì định phí phác họa vạch xuất phát trong cuộc đua lợi nhuận. Doanh thu chưa vượt mức này, lợi nhuận thuần luôn âm; vượt rồi, biên lãi mở toang. Chính đòn bẩy kinh doanh – tỉ lệ giữa chi phí cố định và biến phí – khiến công ty phần mềm lãi bùng nổ khi người dùng tăng nhẹ, nhưng cũng khiến họ ngộp thở nếu không kiếm đủ khách.
Thử nghĩ, bạn đang cân nhắc mua cổ phiếu một hãng hàng không. Định phí khổng lồ từ đội máy bay sẽ làm lợi nhuận lắc lư mạnh hơn VN-Index mỗi khi giá vé thay đổi vài phần trăm. Nắm được điều này, bạn mới biết đâu là cơ hội, đâu là mìn.
Ảnh trên: Định Phí Doanh Nghiệp Là Gì
2. Phân Loại Định Phí
Các tài liệu kế toán thường chia định phí thành ba lớp. Thứ nhất, định phí cam kết như khấu hao xưởng, lãi vay dài hạn; khó cắt ngay mà chỉ đàm phán lại khi tái cấu trúc. Thứ hai, định phí tùy ý – ngân sách marketing, đào tạo – có thể điều chỉnh mỗi quý. Thứ ba, định phí bậc thang, ví dụ hợp đồng Internet nâng gói khi truy cập vượt mốc, làm chi phí cố định nhảy lên một nấc. Hiểu cấu trúc này, bạn mới biết “bóp” chỗ nào khi gió ngược mà không làm gãy đòn bẩy tăng trưởng dài hạn.
Một chủ xưởng gỗ Bình Dương từng chia sẻ với tôi: “Tôi sẵn sàng giữ đội sales full-time – định phí – thay vì trả hoa hồng thuần biến phí, vì mỗi khi thị trường bật lại, họ lập tức chạy doanh thu còn tôi không phải tuyển mới.” Quyết định ấy phản ánh tầm nhìn thay vì chỉ chăm chăm giảm số má.
3. Công Thức Tính Định Phí
Muốn đo chính xác định phí, trước hết phải bóc tách biến phí. Công thức gốc: Định phí = Tổng chi phí – Biến phí đơn vị × Sản lượng. Nghe khô, nhưng đặt vào con số sẽ sáng ngay.
Giả sử một xưởng áo thun ghi nhận chi phí tháng 5/2025 là 720 triệu đồng. Họ sản xuất 10.000 áo, mỗi áo ngốn 45.000 đồng vải, chỉ, công. Nhân chia xong, định phí lộ mặt: 270 triệu. Nghĩa là cứ đầu mỗi tháng, họ đã “đốt” 270 triệu dù chưa bán chiếc áo nào. Thấu con số, ông chủ mới dám thương thảo lại tiền thuê kho và tìm đối tác in lụa rẻ hơn.
Lưu ý, biến phí không bất biến. Giá bông sợi quốc tế 2024-2025 tăng 18 % kéo cả chuỗi nguyên liệu. Nếu bạn vẫn dùng biến phí cũ, định phí tính ra sẽ sai, kéo theo điểm hòa vốn mơ hồ như sương sớm Đà Lạt.
Ảnh trên: Công thức gốc tính Định Phí : Định phí = Tổng chi phí – Biến phí đơn vị × Sản lượng.
4. Định Phí Và Chiến Tuyến Biến Phí
Hãy tưởng tượng hai mô hình quán cà phê. Quán A thuê góc ngã tư đẹp giá 80 triệu mỗi tháng – định phí cao – bù lại mỗi ly sau hòa vốn lãi đậm. Quán B chọn xe đẩy take-away, định phí thấp, nhưng bỏ ra thêm 4.000 đồng tiền ly sinh học mỗi đơn – biến phí cao. Nếu du lịch bùng nổ, quán A gom lãi lớn. Khi dịch bệnh ập tới, quán B sống sót nhờ gánh nhẹ.
Bài học ngân hàng đầu tư rút ra: lĩnh vực có định phí cao thường lợi nhuận biến động mạnh. Nhà đầu tư muốn an toàn cần nhìn “mùa mưa” chứ đừng mê “nắng hạ”.
5. Định Giá Sản Phẩm Và Lập Kế Hoạch Lợi Nhuận
Giá bán không chỉ cộng biến phí rồi thêm biên lãi. Bạn phải mang định phí chia cho sản lượng kỳ vọng, rồi cộng vào giá vốn trước khi bồi thêm mục tiêu lợi nhuận. Ví dụ, nếu mục tiêu lãi gộp 20 %, biến phí 45.000 đồng, định phí phân bổ 27.000 đồng mỗi áo, giá bán tối thiểu xấp xỉ 90.000 đồng. Bán thấp hơn, bạn thực chất đang “đốt” lợi nhuận tương lai.
Một sai lầm phổ biến là giảm giá sâu để “đẩy volume” nhưng quên rằng định phí mỗi đơn đã giảm không đáng kể khi thị trường không đủ rộng. Hãy dựng ít nhất ba kịch bản: doanh thu cơ sở, giảm 20 %, và xấu nhất giảm 40 % để xem định phí có làm bạn chuyển từ lãi sang lỗ chỉ trong ba tháng.
6. Phân Tích Hòa Vốn (Break-Even)
Ảnh trên: Phân Tích Hòa Vốn (Break-Even)
Điểm hòa vốn trả lời câu hỏi “bán bao nhiêu mới đủ tiền điện”. Công thức: Sản lượng hòa vốn = Định phí / (Giá bán – Biến phí đơn vị). Con số tưởng khô cứng lại là chỉ báo sớm cho sức khỏe doanh nghiệp.
Năm 2025, lãi suất vay trung hạn tại Việt Nam trượt xuống 7,8 %. Nhiều chuỗi F&B tranh thủ mở thêm cơ sở, định phí đội lên, khiến điểm hòa vốn mới cao hơn cũ 15 %. Nếu GDP không tăng kịp, đứt dòng tiền là điều khó tránh. Đó cũng là lý do CASIN luôn xem xét lại điểm hòa vốn của doanh nghiệp trước khi khuyến nghị nhà đầu tư xuống tiền, giúp học viên F0 tránh cảnh “đáy sau sâu hơn đáy trước”.
7. Mười Hai Chiến Lược Tối Ưu Định Phí
Cắt định phí không đồng nghĩa thắt lưng buộc bụng tới mức tàn hại văn hóa công ty. Trải nghiệm thực chiến chỉ ra nhiều ngả thông minh hơn. Thứ nhất, chia sẻ mặt bằng: startup chung tòa nhà, xưởng chung dây chuyền để tiền thuê giảm 30 %. Thứ hai, biến định phí thành biến phí qua outsourcing kế toán, vận chuyển. Thứ ba, tự động hóa, mua robot kho; ban đầu định phí tăng nhưng lại hạ lương cố định về dài hạn.
Thứ tư, thương lượng hợp đồng thuê: cùng chuỗi cửa hàng thương lượng tập thể, mỗi bên giảm 12 % mức thuê. Thứ năm, dùng công nghệ serverless – trả tiền trên lượt truy cập thực, tránh “nhà to cho khách ít”. Thứ sáu, thanh lý tài sản dư thừa, giải phóng vốn, giảm khấu hao. Và không thể thiếu văn hóa “cost awareness”: lộ trình thưởng theo tỷ lệ tiết kiệm, nhân viên hứng khởi đóng góp sáng kiến.
Thực hành, hãy chọn ba cách sát thực trạng nhất thay vì trải chiếu manh: làm nhiều mà nhạt.
8. Định Phí Và Quản Trị Rủi Ro Tài Chính
Biên an toàn (Margin of Safety) đo khoảng cách giữa doanh thu thực và hòa vốn. Khi đường cong doanh số rớt, biên này là tấm đệm. Giữ mức tối thiểu 15 % giúp bạn ngủ ngon. Bên cạnh đó, quỹ dự phòng hai tháng định phí tiền mặt là áo phao khi thị trường rơi tự do.
Năm ngoái, đồng USD tăng 5 % kéo theo máy móc nhập khẩu lập kỷ lục giá. Doanh nghiệp nào không khóa giá sớm phải gánh định phí danh nghĩa tăng theo tỷ giá. Nếu bạn đang phân tích cổ phiếu xuất-nhập khẩu, đừng chỉ xem báo cáo cuối năm; hãy soi cam kết ngoại tệ và lịch trả nợ để tránh “định phí ngầm”.
Ảnh trên: Biên an toàn (Margin of Safety) đo khoảng cách giữa doanh thu thực và hòa vốn. Khi đường cong doanh số rớt, biên này là tấm đệm. Giữ mức tối thiểu 15 % giúp bạn ngủ ngon.
9. Case Study Việt Nam 2025
Công ty Gạch ốp M&K chấp nhận đầu tư thủy điện mini phục vụ lò nung. Định phí đầu tư ban đầu 120 tỉ, song họ bán sản lượng điện dư cho EVN, kéo chi phí năng lượng ròng về âm sau bốn năm, mở rộng biên lợi nhuận tới 12 % mỗi năm. Bài học: đôi khi tăng định phí có chủ đích lại là chìa khóa hạ biến phí lâu dài.
Startup EdTech “Học Nhanh” duy trì 70 % ngân sách ở dạng định phí nhân sự và server. Sau 12 tháng tăng trưởng người dùng hụt hơi, họ chuyển 40 % lập trình viên sang hợp đồng freelance, di dời hạ tầng sang kiến trúc serverless. Định phí giảm 35 %, runway tăng thêm mười tháng – đủ thời gian pivot sản phẩm.
10. Các Chỉ Số Cần Theo Dõi Thường Xuyên
Thứ nhất, Operating Leverage – tỉ số biên lãi góp trên EBIT – cho bạn biết lợi nhuận nhạy thế nào với doanh thu. Thứ hai, Contribution Margin Ratio – tỷ lệ lãi góp – phản ánh “phuộc nhún” chống sốc của mô hình giá. Thứ ba, Fixed-Cost Coverage – EBIT chia cho định phí tiền mặt – bảo chứng khả năng chi trả. Kiểm tra mỗi quý, bạn sẽ phát hiện vết nứt trước khi chúng thành hố sâu.
Ảnh trên: Operating Leverage – tỉ số biên lãi góp trên EBIT – cho bạn biết lợi nhuận nhạy thế nào với doanh thu.
11. Thách Thức Và Sai Lầm
Ngộ nhận “định phí làm gì cũng vậy” là cái bẫy. Không ít founder trẻ đổ vốn mua máy vài tỷ rồi bỏ quên bảng khấu hao, khiến điểm hòa vốn đội lên gấp đôi kế hoạch. Sai lầm thứ hai, coi phối hợp định phí – biến phí là trò một lần. Thực tế, giá nguyên liệu, lương tối thiểu, tỷ giá thay đổi liên tục; bản đồ chi phí phải cập nhật như dự báo thời tiết.
Sai lầm nữa, cắt giảm khoản nhỏ dễ thấy – giấy in, điện lạnh – mà bỏ mặc khoản lớn âm thầm – lãi vay trôi theo lãi suất thả nổi. Tỉnh táo nhìn bức tranh 80/20, bạn mới thật sự tối ưu.
12. Checklist Tự Đánh Giá
Bạn hãy tự hỏi: Top ba định phí lớn nhất của tôi là gì? Có khoản nào biến thành biến phí trong 90 ngày? Điểm hòa vốn hiện tại chênh bao nhiêu so với kế hoạch? Margin of Safety đạt tối thiểu 15 % chưa? Quỹ dự phòng đủ hai tháng định phí? Mỗi quyết định mở rộng sẽ đội chi phí cố định thêm bao nhiêu phần trăm? Tôi đo Operating Leverage đều đặn chưa? Trả lời được, bạn đã hơn 70 % doanh nghiệp SME ngoài kia.
13. Ứng Dụng Định Phí Trong Đầu Tư Chứng Khoán
Nhà đầu tư F0 thường chỉ nhìn EPS, bỏ qua cấu trúc chi phí. Trong bối cảnh ngành vận tải biển, định phí là tàu – khoản khấu hao nặng. Khi cước vận tải giảm, lãi ròng sụp nhanh. Ngược lại, doanh nghiệp SaaS niêm yết có định phí lớn nhưng khi vượt “đỉnh đồi”, biên lợi nhuận nở ra như hoa giấy tháng Ba Hội An. CASIN thường xuyên bóc chi phí cố định khỏi báo cáo kết quả, dựng mô hình sensitivity để khách biết cổ phiếu nào đủ “lõi thép” qua chu kỳ. Một cuộc tham vấn ngắn có thể cắt giảm kha khá “học phí thị trường” cho nhà đầu tư mới.
14. Kết luận: Hiểu Định Phí Để Định Hướng Tương Lai
Ảnh trên: Dịch Vụ Tư Vấn Và Đầu Tư Chứng Khoán CASIN
Định phí không phải kẻ thù. Nó là giá vé vào sân chơi lớn. Kiểm soát được nó, bạn quyết định chính xác khi nào nhấn ga, khi nào phanh, khi nào đổi xe. Và nếu vẫn băn khoăn trước những con số lạnh lùng, hãy nhớ bạn không nhất thiết đi một mình. Đội ngũ chuyên gia của CASIN thường xuyên đồng hành cùng chủ doanh nghiệp và nhà đầu tư, rà soát định phí, tái thiết đòn bẩy, giúp khách hàng bảo vệ vốn và tăng trưởng bền vững trong thị trường nhiều bất ngờ.
Bạn đã tính định phí tháng này chưa? Nếu câu trả lời là “chưa chắc”, giờ là lúc mở file excel, gõ vài con số và bắt tay vào hành động.