Sáng thứ Hai, tôi bước vào quán phở quen, chị chủ cười hiền báo “bát phở nay giảm còn ba mươi nghìn, thịt bò hạ giá mạnh”. Nghe qua tưởng vui; nhưng người làm tài chính chợt rùng mình: nếu mọi thứ rẻ đi vì nhu cầu yếu, thu nhập cũng “rụng” theo, ai dám chắc mai kia chị còn trụ được? Câu chuyện đơn giản ấy mở ra một khái niệm kinh tế nhiều người ngại nhắc: giảm phát. Vậy giảm phát là gì, vì sao nó đáng lo hơn cả lạm phát, và nhà đầu tư – chủ doanh nghiệp – người làm công cần chuẩn bị gì? Hãy cùng tôi soi tỏ tận gốc rễ.
1. Định Nghĩa Cốt Lõi – Giảm Phát Là Gì?
Giảm phát là hiện tượng mức giá chung trong nền kinh tế giảm liên tục, kéo dài, làm sức mua của đồng tiền tăng lên. Nghe có vẻ “quà tặng” nhưng thực chất là hồi chuông báo nhu cầu suy yếu, sản xuất đình trệ, thất nghiệp leo cao. Khác với giảm giá cục bộ do khuyến mãi, giảm phát kinh tế phản ánh xu thế toàn diện khi người dân trì hoãn chi tiêu kỳ vọng giá còn xuống nữa.
Ảnh trên: Giảm Phát Là Gì.
2. Cách Đo Lường Giảm Phát: Từ CPI Đến PPI
Cơ quan thống kê thường dùng Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) để đo giá rổ hàng hóa dịch vụ. Khi CPI âm ba quý liên tiếp, giảm phát được xác nhận. Song song, Chỉ số giá sản xuất (PPI) cho biết áp lực giá tại khâu đầu ra của doanh nghiệp. Nếu PPI âm sâu trước CPI, nguy cơ chu kỳ giảm phát càng rõ. Năm 2024, PPI Trung Quốc âm 6 % kéo dài tám tháng, nhiều chuyên gia ví von “làn gió lạnh” đang lan sang khu vực xuất khẩu liên đới như Việt Nam.
3. Nguyên Nhân Gốc Rễ Khiến Giá Chung Giảm
Chi tiêu hộ gia đình tụt dốc khi thu nhập thực giảm, doanh nghiệp cắt giá xả kho; lãi suất thực (lãi danh nghĩa trừ lạm phát) vọt lên khiến vay vốn thận trọng; công nghệ giúp năng suất tăng nhanh hơn cầu. Đặc biệt, bẫy thanh khoản xuất hiện khi ngân hàng trung ương bơm tiền nhưng dòng vốn “kẹt” trong hệ thống, giống Nhật sau bong bóng tài sản thập niên 90.
4. Hậu Quả Kép Lên Doanh Nghiệp Và Người Lao Động
Giá bán giảm trong khi nợ vay giữ nguyên mệnh giá khiến biên lợi nhuận co lại. Doanh nghiệp buộc sa thải bớt nhân sự, vòng xoáy thu nhập – tiêu dùng càng xấu. Người lao động thấy lương “nominal” không đổi nhưng cơ hội việc làm bốc hơi. Danh mục đầu tư cổ phiếu dễ rơi vào vùng giá chiết khấu vì kỳ vọng lợi nhuận tương lai bị điều chỉnh.
5. Bẫy Nợ Và Vòng Xoáy Giá – Tiền Công Thực
Một ví dụ: Công ty thép vay 1 000 tỷ với lãi 9 % để mở rộng nhà máy, nhưng sau đó giá thép giảm 15 %. Doanh thu không đủ trả lãi, thị trường đóng băng, nợ xấu chồng nợ xấu. Giảm phát làm giá tài sản thế chấp xuống, buộc ngân hàng siết margin, bán tháo càng đẩy giá thấp hơn – vòng xoáy điển hình.
Ảnh trên: Bẫy Nợ Và Vòng Xoáy Giá.
6. Bài Học Lịch Sử: Nhật Bản “Thập Kỷ Mất Mát” Và Cú Sốc Dầu 2020
Nhật bước vào giảm phát 1991–2005: CPI âm nhẹ, GDP danh nghĩa đi ngang, lương trung vị giảm 13 %. Chính phủ nới lỏng định lượng, lãi suất 0 %, nhưng người dân vẫn tiết kiệm phòng tương lai bất định. Năm 2020, giá dầu WTI có lúc xuống âm 37 USD/thùng vì cầu năng lượng sụp đổ, khắc họa sức mua co rút toàn cầu. Cả hai giai đoạn cho thấy: khi kỳ vọng giá giảm ăn sâu, kích cầu tiền tệ đơn thuần khó đảo chiều.
7. Giảm Phát Ở Việt Nam: Thực Tế Và Khả Năng 2025
Việt Nam từng trải giảm phát ngắn 2009 khi CPI -0,17 % do khủng hoảng tài chính thế giới. Năm 2024, CPI bình quân 3,2 %, nhưng cơ cấu giá biến động: bất động sản -7 %, giá nông sản -6 % do dư cung, trong khi dịch vụ y tế, giáo dục tăng. Nếu cầu bên ngoài tiếp tục hạ và tồn kho doanh nghiệp tăng, kịch bản CPI chạm ngưỡng 0 % cuối 2025 không phải không thể. Theo Tổng cục Thống kê, quý I/2025 tồn kho ngành dệt may cao hơn 23 % so cùng kỳ.
8. Chính Sách Tiền Tệ – Tài Khóa Đối Phó Giảm Phát
Ngân hàng Nhà nước có thể cắt lãi suất điều hành, mua trái phiếu chính phủ, nới hạn mức tín dụng. Chính phủ đẩy đầu tư công, giảm thuế VAT nhằm kích cầu. Nhưng bài học Nhật cho thấy, quan trọng là củng cố niềm tin thu nhập tương lai để người dân chịu mở hầu bao. Do đó, cải cách thủ tục đầu tư, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, bảo đảm an sinh mới đủ sức “hâm nóng” kỳ vọng lạm phát dương.
9. Chiến Lược Đầu Tư Khi Lạm Phát Âm
Cổ phiếu phòng thủ như điện, nước, y tế thường giữ biên lợi nhuận; doanh nghiệp nợ thấp, dòng tiền tự do dồi dào, chia cổ tức tiền mặt là lựa chọn. Trái phiếu chính phủ kỳ hạn dài hấp dẫn do lãi suất thực cao. Kim loại quý, đặc biệt là vàng ròng, truyền thống tăng khi chính sách tiền tệ nới lỏng mạnh. Ngược lại, nhóm nợ đòn bẩy cao, bất động sản phát triển phải bán căn hộ mới dễ hụt hơi. Nhà đầu tư nên tái cân đối tỷ trọng, ưu tiên thanh khoản.
10. Quản Trị Tài Chính Cá Nhân Trong Kịch Bản Giá Giảm
Ảnh trên: Giảm phát thường đi chung suy thoái, nguy cơ mất việc cao. Quỹ khẩn cấp sáu tháng chi phí trở thành “áo phao”.
Bạn từng nghĩ để tiền mặt hưởng lợi vì “đi chợ thấy gì cũng rẻ”? Thực tế, giảm phát thường đi chung suy thoái, nguy cơ mất việc cao. Quỹ khẩn cấp sáu tháng chi phí trở thành “áo phao”. Hạn chế vay mua tài sản khấu hao như ô tô; nếu mua nhà để ở, ưu tiên lãi suất cố định dài, tránh gánh nặng lãi suất thực tăng.
11. Góc Nhìn Nhà Quản Trị Doanh Nghiệp: Bảo Toàn Biên Lợi Nhuận
Tập trung tinh gọn hàng tồn kho, đàm phán lại chuỗi cung ứng, tái cơ cấu nợ ngắn hạn sang dài hạn. Dịch vụ giá trị gia tăng giữ khách trung thành dù giá chung giảm. Nhiều doanh nghiệp FMCG Việt 2024 tung bao bì nhỏ, giá linh hoạt để duy trì doanh thu danh nghĩa và giảm áp lực tồn kho.
12. Tại Sao Nhà Đầu Tư Cần Theo Dõi Tín Hiệu Giảm Phát Trước Khi Quyết Định?
Bởi định giá cổ phiếu dựa trên dòng tiền tương lai chiết khấu. Khi lãi suất thực cao, hệ số chiết khấu tăng, P/E hợp lý thu hẹp. Nếu nhà đầu tư bỏ qua dấu hiệu CPI âm, họ dễ mua phải cổ phiếu tưởng rẻ hóa đắt. Việc đọc kỹ PPI, chỉ số niềm tin tiêu dùng, diễn biến giá hàng hóa quốc tế giúp “soi” rủi ro trước thị trường chung.
13. Một Lần Gợi Mở Về Đồng Hành Cùng Chuyên Gia CASIN
Ảnh trên: Một Lần Gợi Mở Về Đồng Hành Cùng Chuyên Gia CASIN.
Nếu cảm thấy khó tự xây dựng kịch bản vĩ mô, xác định nhóm phòng thủ, ước tính chiết khấu dòng tiền trong môi trường giá giảm, bạn có thể tham khảo đội ngũ chuyên gia tại CASIN. Họ không chạy theo giao dịch ngắn hạn mà đồng hành dài hơi, chỉnh danh mục theo biến động vĩ mô để bảo toàn vốn, giống như bác sĩ theo dõi huyết áp khi thời tiết đổi mùa.
14. Kết Lại – Lựa Chọn Chủ Động Hay Bị Động Trước Chu Kỳ Giảm Phát
Giảm phát không phải nỗi sợ mơ hồ; nó là kịch bản có thật từng quật ngã nền kinh tế lớn. Hiểu giảm phát là gì giúp bạn: nhận ra tín hiệu từ sớm, kiểm soát đòn bẩy nợ, chọn tài sản phòng thủ,bảo vệ nguồn thu cá nhân lẫn lợi nhuận doanh nghiệp. Bạn sẽ chờ giá rơi rồi hoang mang hay chuẩn bị kịch bản, chủ động chèo lái? Quyết định nằm ngay hôm nay, trong cách bạn theo dõi CPI, tái cơ cấu danh mục và trau dồi kiến thức. Tôi tin, nếu nắm rõ “mạch đập” kinh tế vĩ mô, bạn không chỉ sống sót mà còn tìm thấy cơ hội sinh lời ngay giữa cơn gió lạnh giảm phát.