Sự khác biệt độc nhất để phân biệt cổ phiếu và trái phiếu nằm ở nguồn lợi nhuận và mức độ rủi ro tương ứng. Lợi nhuận từ cổ phiếu không được đảm bảo và đến từ cổ tức cùng chênh lệch giá, có tiềm năng tăng trưởng không giới hạn nhưng đi kèm rủi ro mất toàn bộ vốn đầu tư. Lợi nhuận từ trái phiếu là các khoản lãi suất cố định (lợi tức) được trả định kỳ, mang tính ổn định và rủi ro thấp hơn đáng kể so với cổ phiếu.
Một thuộc tính hiếm và quan trọng thể hiện sự khác biệt là thứ tự ưu tiên thanh toán khi một tổ chức phát hành giải thể hoặc phá sản. Theo quy định pháp luật, các chủ nợ (người nắm giữ trái phiếu) sẽ được ưu tiên thanh toán các khoản nợ trước các cổ đông (người nắm giữ cổ phiếu). Điều này mang lại một lớp bảo vệ an toàn hơn cho các nhà đầu tư trái phiếu trong những tình huống xấu nhất của doanh nghiệp.
1. Phân biệt cổ phiếu và trái phiếu
Để phân biệt cổ phiếu và trái phiếu, cần phân tích dựa trên các tiêu chí cốt lõi. Bảng dưới đây tổng hợp những khác biệt cơ bản nhất giữa hai loại chứng khoán này.
| Tiêu Chí | Cổ Phiếu | Trái Phiếu | Nguồn Tham Khảo |
| Bản chất | Chứng khoán vốn, xác nhận quyền sở hữu | Chứng khoán nợ, xác nhận nghĩa vụ trả nợ | Luật Chứng khoán 2019 |
| Tư cách nhà đầu tư | Cổ đông (Chủ sở hữu công ty) | Trái chủ (Chủ nợ của công ty) | Investopedia, 2024 |
| Nguồn lợi nhuận | Cổ tức và chênh lệch giá cổ phiếu | Lãi suất cố định (lợi tức) và chênh lệch giá (ít phổ biến) | CFA Institute, 2023 |
| Mức độ rủi ro | Cao, có thể mất toàn bộ vốn | Thấp hơn cổ phiếu, rủi ro chính là vỡ nợ | Moody’s, 2023 |
| Thời hạn | Không có thời hạn (vô thời hạn) | Có thời hạn xác định (1, 3, 5, 10+ năm) | U.S. SEC, 2023 |
| Quyền tham gia quản lý | Có quyền biểu quyết, tham gia ĐHĐCĐ | Không có quyền tham gia quản lý | Corporate Finance Institute, 2024 |
| Thứ tự ưu tiên thanh toán | Sau cùng, sau khi thanh toán cho trái chủ | Được ưu tiên thanh toán trước cổ đông | Luật Doanh nghiệp 2020 |
1.1. Bản chất pháp lý của Cổ phiếu và Trái phiếu là gì?
Ảnh trên: Phân biệt Cổ phiếu và Trái phiếu
Bản chất pháp lý của cổ phiếu là xác nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư đối với một phần công ty, trong khi trái phiếu xác nhận một khoản nợ của tổ chức phát hành đối với nhà đầu tư (Theo Luật Chứng khoán 2019).
Sự khác biệt nền tảng này dẫn đến các quyền và nghĩa vụ hoàn toàn khác nhau. Người nắm giữ cổ phiếu là cổ đông, đồng sở hữu công ty, chấp nhận rủi ro cùng công ty để có cơ hội nhận được lợi nhuận không giới hạn. Ngược lại, người nắm giữ trái phiếu là chủ nợ, chỉ cho công ty vay một khoản tiền và nhận lại lãi suất đã thỏa thuận, không phụ thuộc vào kết quả kinh doanh của công ty.
Sự phân định về bản chất pháp lý là yếu tố quan trọng nhất để hiểu rõ các đặc điểm tiếp theo.
1.2. Mức độ rủi ro phân biệt cổ phiếu và trái phiếu khác nhau như thế nào?
Mức độ rủi ro của cổ phiếu về cơ bản cao hơn đáng kể so với trái phiếu do sự biến động giá và quyền ưu tiên thanh toán thấp hơn (Theo Standard & Poor’s, 2023).
Rủi ro của cổ phiếu bao gồm rủi ro thị trường (giá cổ phiếu biến động theo cung cầu), rủi ro kinh doanh (kết quả hoạt động của công ty), và rủi ro thanh khoản. Trong trường hợp công ty phá sản, cổ đông là đối tượng cuối cùng được nhận lại tài sản, sau khi công ty đã thanh toán hết các khoản nợ, bao gồm cả nợ trái phiếu.
Rủi ro chính của trái phiếu là rủi ro tín dụng (tổ chức phát hành không có khả năng trả nợ) và rủi ro lãi suất (giá trái phiếu giảm khi lãi suất thị trường tăng). Tuy nhiên, dòng tiền từ lợi tức cố định và quyền ưu tiên thanh toán làm cho trái phiếu trở thành một kênh đầu tư an toàn hơn.
1.3. Lợi nhuận từ Cổ phiếu và Trái phiếu đến từ đâu?
Ảnh trên: CFA Institute
Lợi nhuận từ cổ phiếu chủ yếu đến từ cổ tức và sự tăng giá của cổ phiếu, trong khi lợi nhuận từ trái phiếu đến từ các khoản thanh toán lãi suất định kỳ được gọi là lợi tức (Theo CFA Institute, 2023).
Cổ đông nhận được lợi nhuận dưới hai hình thức: cổ tức (một phần lợi nhuận sau thuế của công ty được chia cho cổ đông) và thặng dư vốn (lợi nhuận từ việc bán cổ phiếu với giá cao hơn giá mua). Tiềm năng lợi nhuận từ cổ phiếu là không giới hạn, tương ứng với sự phát triển của doanh nghiệp.
Nhà đầu tư trái phiếu (trái chủ) nhận được một khoản lợi tức cố định hoặc thả nổi, được trả định kỳ (thường là 6 tháng hoặc 1 năm một lần) trong suốt thời hạn của trái phiếu. Khi trái phiếu đáo hạn, trái chủ sẽ nhận lại toàn bộ số tiền gốc đã cho vay. Lợi nhuận này có thể dự đoán trước và ổn định hơn nhiều.
1.4. Quyền lợi của nhà đầu tư khi nắm giữ Cổ phiếu và Trái phiếu khác biệt ra sao?
Người nắm giữ cổ phiếu có quyền biểu quyết và tham gia vào việc quản trị công ty, trong khi người nắm giữ trái phiếu không có quyền này (Theo Corporate Finance Institute, 2024).
Là một chủ sở hữu, cổ đông có quyền tham dự Đại hội đồng cổ đông thường niên, bỏ phiếu cho các quyết định quan trọng như bầu Hội đồng quản trị, các thay đổi lớn trong chiến lược kinh doanh. Đây là quyền lợi cốt lõi, cho phép nhà đầu tư có tiếng nói trong hoạt động của công ty.
Trái chủ, với tư cách là chủ nợ, không có quyền can thiệp vào hoạt động kinh doanh của tổ chức phát hành. Quyền lợi của họ được bảo vệ thông qua các điều khoản hợp đồng trong bản cáo bạch trái phiếu, tập trung vào việc đảm bảo khả năng thanh toán nợ của tổ chức phát hành.
Ảnh trên: Corporate Finance Institute
2. Nhà đầu tư nên chọn Cổ phiếu hay Trái phiếu?
Việc lựa chọn giữa cổ phiếu và trái phiếu phụ thuộc hoàn toàn vào mục tiêu tài chính, khả năng chấp nhận rủi ro và thời hạn đầu tư của mỗi cá nhân. Không có câu trả lời duy nhất cho tất cả mọi người.
2.1. Lựa chọn Cổ phiếu có phù hợp với nhà đầu tư ưa thích rủi ro không?
Việc đầu tư vào cổ phiếu phù hợp với những nhà đầu tư có khả năng chấp nhận rủi ro cao, hướng đến mục tiêu tăng trưởng vốn trong dài hạn (Theo Vanguard, 2023).
Nhà đầu tư cổ phiếu cần có tâm lý vững vàng để đối mặt với những biến động giá ngắn hạn của thị trường. Họ ưu tiên tiềm năng lợi nhuận cao hơn là sự an toàn của vốn gốc. Đối tượng phù hợp thường là những người trẻ tuổi, có thời gian đầu tư dài (trên 5-10 năm) để có thể phục hồi sau những đợt sụt giảm của thị trường.
Phân tích kỹ lưỡng doanh nghiệp và đa dạng hóa danh mục đầu tư là chiến lược cần thiết, nếu nhà đầu tư lựa chọn kênh cổ phiếu.
Ảnh trên: Đa dạng hóa danh mục đầu tư
2.2. Lựa chọn Trái phiếu có phù hợp với nhà đầu tư tìm kiếm sự ổn định không?
Việc đầu tư vào trái phiếu phù hợp với những nhà đầu tư ưu tiên bảo toàn vốn và tìm kiếm một dòng thu nhập ổn định, thụ động (Theo BlackRock, 2023).
Nhà đầu tư trái phiếu thường có mức độ chấp nhận rủi ro thấp. Họ hài lòng với một mức lợi nhuận khiêm tốn hơn nhưng có thể dự đoán trước. Kênh đầu tư này đặc biệt phù hợp với những người lớn tuổi, sắp về hưu, hoặc những ai cần một dòng tiền đều đặn để chi trả cho các chi phí sinh hoạt.
Trái phiếu Chính phủ được coi là loại tài sản có độ an toàn cao nhất, là lựa chọn hàng đầu cho các nhà đầu tư không thích rủi ro.
Ảnh trên: Trái phiếu Chính phủ
2.3. Cách kết hợp Cổ phiếu và Trái phiếu trong một danh mục đầu tư là gì?
Việc kết hợp cổ phiếu và trái phiếu, hay còn gọi là đa dạng hóa danh mục, giúp cân bằng giữa rủi ro và lợi nhuận, tạo ra một danh mục đầu tư tối ưu hơn (Theo nghiên cứu của Modern Portfolio Theory, Harry Markowitz).
Một chiến lược phổ biến là phân bổ tài sản dựa trên độ tuổi và khả năng chấp nhận rủi ro. Ví dụ, một nhà đầu tư trẻ có thể phân bổ 80% vào cổ phiếu và 20% vào trái phiếu. Ngược lại, một nhà đầu tư sắp về hưu có thể đảo ngược tỷ lệ này thành 20% cổ phiếu và 80% trái phiếu để bảo vệ thành quả đã tích lũy.
Việc hiểu rõ bản chất của từng loại tài sản là chìa khóa để xây dựng một danh mục đầu tư hiệu quả. Tuy nhiên, việc tự mình đưa ra quyết định phân bổ, lựa chọn mã cổ phiếu hay trái phiếu cụ thể có thể là một thách thức lớn. Bạn là nhà đầu tư mới chưa biết bắt đầu từ đâu hay đang đầu tư nhưng thua lỗ, mong muốn tìm một phương pháp hiệu quả? Việc có một chuyên gia đồng hành để lên phương án, xem xét và tối ưu hóa danh mục là điều cần thiết, đặc biệt trong một thị trường đầy biến động. Đối với nhà đầu tư chứng khoán, CASIN là công ty tư vấn đầu tư cá nhân chuyên nghiệp, giúp bảo vệ vốn và tạo lợi nhuận ổn định. Khác với các môi giới truyền thống chỉ chú trọng giao dịch, CASIN đồng hành trung dài hạn và cá nhân hóa chiến lược cho từng khách hàng, nhờ đó mang lại sự an tâm tuyệt đối và tăng trưởng tài sản bền vững. Bạn có thể tìm hiểu thêm về dịch vụ tư vấn đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp của chúng tôi hoặc liên hệ trực tiếp qua số điện thoại (Call/Zalo) tại website.
Ảnh trên: Dịch Vụ Tư Vấn Và Đầu Tư Chứng Khoán CASIN
3. Đánh giá từ Nhà đầu tư
Kinh nghiệm thực tế từ những nhà đầu tư đi trước cung cấp những góc nhìn giá trị về việc lựa chọn giữa cổ phiếu và trái phiếu.
– Anh Minh Tuấn, một khách hàng của Casin, đã phát biểu: “Ban đầu tôi chỉ tập trung vào cổ phiếu công nghệ với kỳ vọng lợi nhuận cao nhưng đã thua lỗ nặng trong đợt điều chỉnh vừa rồi. Sau khi làm việc với chuyên gia tư vấn, tôi đã cơ cấu lại danh mục, thêm 30% trái phiếu doanh nghiệp. Dù lợi nhuận không đột biến nhưng tài khoản của tôi ổn định hơn hẳn, tôi ngủ ngon hơn mỗi tối.”
– Chị Lan Anh, một nhà đầu tư tại Hà Nội, chia sẻ: “Là một công chức sắp về hưu, tôi ưu tiên sự an toàn. 90% danh mục của tôi là trái phiếu chính phủ và một số trái phiếu của các doanh nghiệp đầu ngành. Dòng tiền lãi suất đều đặn hàng năm giúp tôi có thêm một nguồn thu nhập ổn định để chi tiêu mà không cần lo lắng về biến động thị trường.”
4. Câu hỏi thường gặp
1. Cổ phiếu hay trái phiếu rủi ro hơn?
Ảnh trên: Cổ phiếu có mức độ rủi ro cao hơn
Cổ phiếu có mức độ rủi ro cao hơn trái phiếu do giá cả biến động mạnh và người nắm giữ được thanh toán sau cùng khi công ty giải thể (Theo S&P Global, 2023).
2. Một công ty có thể phát hành cả cổ phiếu và trái phiếu không?
Một công ty có thể phát hành cả hai. Cổ phiếu được dùng để huy động vốn chủ sở hữu, trong khi trái phiếu được dùng để huy động vốn nợ (Theo Investopedia, 2024).
3. Khi lãi suất tăng, giá cổ phiếu và trái phiếu bị ảnh hưởng thế nào?
Khi lãi suất tăng, giá trái phiếu hiện tại thường giảm. Đối với cổ phiếu, lãi suất cao có thể làm giảm lợi nhuận doanh nghiệp và khiến giá cổ phiếu giảm theo (Theo Federal Reserve, 2023).
4. Tại sao Chính phủ phát hành trái phiếu mà không phát hành cổ phiếu?
Chính phủ phát hành trái phiếu để huy động vốn cho chi tiêu công. Chính phủ là một thực thể quốc gia, không phải công ty cổ phần nên không thể phát hành cổ phiếu (Theo World Bank, 2022).
5. “Cổ tức” của cổ phiếu và “lợi tức” của trái phiếu khác nhau ra sao?
Cổ tức là phần lợi nhuận không cố định công ty chia cho cổ đông. Lợi tức là khoản lãi suất cố định mà tổ chức phát hành trái phiếu trả cho trái chủ (Theo CFA Institute, 2023).
Ảnh trên: Cổ tức
6. Nhà đầu tư mới nên bắt đầu với cổ phiếu hay trái phiếu?
Nhà đầu tư mới thường được khuyên bắt đầu với các sản phẩm ít rủi ro hơn như trái phiếu chính phủ hoặc quỹ ETF để làm quen với thị trường trước khi đầu tư cổ phiếu.
7. Thị trường cổ phiếu và thị trường trái phiếu hoạt động ở đâu?
Cả hai đều được giao dịch trên thị trường chứng khoán. Tại Việt Nam, các giao dịch được thực hiện chủ yếu qua Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE) và Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX).
Ảnh trên: Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE) và Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX).
8. Trái phiếu chuyển đổi là gì?
Trái phiếu chuyển đổi là loại trái phiếu cho phép trái chủ chuyển đổi trái phiếu của mình thành một số lượng cổ phiếu xác định của cùng một công ty (Theo Corporate Finance Institute, 2024).
9. Làm thế nào để mua cổ phiếu và trái phiếu?
Nhà đầu tư cần mở tài khoản giao dịch chứng khoán tại một công ty chứng khoán được cấp phép, sau đó có thể đặt lệnh mua/bán qua ứng dụng hoặc nhân viên môi giới.
10. Vai trò của cổ phiếu và trái phiếu trong nền kinh tế là gì?
Chúng là kênh huy động vốn quan trọng cho doanh nghiệp và chính phủ, thúc đẩy đầu tư, sản xuất kinh doanh và sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế.
5. Kết luận
Việc phân biệt rõ ràng giữa cổ phiếu và trái phiếu là kiến thức nền tảng bắt buộc đối với bất kỳ ai muốn tham gia thị trường tài chính. Cổ phiếu đại diện cho quyền sở hữu với tiềm năng lợi nhuận cao và rủi ro tương xứng, trong khi trái phiếu đại diện cho một khoản nợ với thu nhập ổn định và mức độ an toàn cao hơn.
Lựa chọn đầu tư vào đâu không phải là quyết định “đúng” hay “sai”, mà là một quyết định “phù hợp” với hoàn cảnh cá nhân của mỗi nhà đầu tư. Bằng cách hiểu rõ bản chất, rủi ro, và lợi nhuận của từng loại tài sản, bạn có thể xây dựng một chiến lược đầu tư thông minh, đa dạng hóa danh mục và tiến gần hơn đến các mục tiêu tài chính dài hạn của mình.